Από το fb του Γιώργος Μαραγκός
Το νοητικό «πείραμα» του Πλάτωνα και ο σύγχρονος κόσμος
Μια ομάδα ανθρώπων ζει, από την παιδική της ηλικία, περιορισμένη σε έναν ανήλιο τόπο. Έχει ελάχιστη ελευθερία κινήσεων. Βλέπει κι ακούει μόνο ό, τι της παρουσιάζεται μπροστά σε μια τεράστια οθόνη. Έτσι, κάθε μορφή γνώσης αυτών των ανθρώπων ελέγχεται. Οι ελπίδες τους, οι φόβοι τους, οι σκέψεις τους, οι πράξεις τους, η διασκέδασή τους, η καθημερινότητά τους ολόκληρη είναι απόρροια όσων βλέπουν σ’ αυτή την οθόνη.
Υποθέστε, τώρα ότι κάποιος έρχεται και λέει σ’ αυτούς τους ανθρώπους ότι μπορεί να τους απελευθερώσει. Ότι αυτά που μαθαίνουν από την οθόνη, ό, τι σκέπτονται, ό, τι νιώθουν, ό, τι πιστεύουν για τον κόσμο, είτε είναι ένα μικρό μόνο μέρος της αλήθειας, είτε είναι εξ ολοκλήρου ψέματα. Τι θεωρείτε ότι θα έπρατταν οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους δυστυχείς αδαείς; Σίγουρα θα τον χλεύαζαν. Θα τον θεωρούσαν ανόητο, αλλοπαρμένο, τρελό, επικίνδυνο. Ίσως και να δοκίμαζαν να τον περιθωριοποιήσουν ή ακόμα και να τον σκοτώσουν.
Κάποιοι από αυτούς, όμως αποφασίζουν να τον ακολουθήσουν. Αυτός τους οδηγεί μακριά από αυτόν τον ανήλιο τόπο. Ξαφνικά φτάνουν κάπου – σε μια τεράστια είσοδο που τη λούζει το φως. Πολλοί κοντοστέκονται. Δεν αντέχουν τόσο φως τα μάτια τους, μαθημένα χρόνια τώρα στο μισοσκόταδο, στο οποίο ζούσαν. Αποφασίζουν να γυρίσουν πίσω. Κάποιοι λίγοι, όμως παραμένουν εκεί. Περιμένουν υπομονετικά και, μετά από λίγο, αντιλαμβάνονται ότι τα μάτια τους συνηθίζουν στο φως. Δρασκελίζουν την είσοδο και αντικρίζουν τον ήλιο. Ξεθαρρεύοντας, αποφασίζουν να περιεργαστούν το μέρος στο οποίο βρέθηκαν. Εντυπωσιάζονται απ’ όσα βλέπουν. Σιγά – σιγά καταλαβαίνουν ότι μέχρι τότε ζούσαν φυλακισμένοι σε μια τεράστια, υπόγεια σπηλιά κι ότι όσα έβλεπαν κι άκουγαν από την οθόνη ήταν μονάχα μια απάτη, μια εσκεμμένη χειραγώγηση του μυαλού τους.
Αντιλαμβάνονται πια το μέγεθος της φυλακής τους. Ακόμα και ο νους τους αρχίζει να σκέφτεται διαφορετικά, να βλέπει τα πάντα με διαφορετικό τρόπο. Πρώτη φορά στη ζωή τους γνωρίζουν τι σημαίνει ελευθερία. Πλέον, αρχίζουν να ζουν μια διαφορετική ζωή.
Περνά καιρός και κάποιος από αυτούς θυμάται τους συνανθρώπους του που ζουν ακόμα σ’ εκείνη την ανήλιαγη σπηλιά. Αποφασίζει, λοιπόν να ξανακατέβει σ’ αυτή τη σπηλιά. Αλλά τα μάτια του, συνηθισμένα πια στο φως, δεν τον βοηθούν. Μέχρι να προσαρμοστεί και πάλι στο μισοσκόταδο, κινείται άγαρμπα κι αδέξια, σαν πρωτάρης άσχετος. Οι υπόλοιποι τον χλευάζουν, τον ειρωνεύονται. «Εκεί που πήγες, έγινες ακόμα χειρότερος. Ξέμαθες ακόμα και τα πιο απλά, καθημερινά πράγματα και τώρα μοιάζεις τυφλός». Εκείνος, όμως επιμένει. Αρχίζει να τους μιλά για έναν άλλο κόσμο, ένα κόσμο πραγματικό κι όχι γεμάτο σκιές και είδωλα, έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι ζουν ελεύθεροι, απαλλαγμένοι από τα ψέματα που τους δείχνει η τεράστια οθόνη. Άδικος κόπος. Οι περισσότεροι τον θεωρούν ανόητο, αλλοπαρμένο, τρελό, επικίνδυνο…
Τα παραπάνω δεν είναι απόσπασμα από κάποιο μυθιστόρημα ή ταινία επιστημονικής φαντασίας. Είναι, αυτούσια σχεδόν, η Πλατωνική Αλληγορία του Σπηλαίου. Αναρωτηθείτε πόσο επίκαιρη μπορεί να είναι μια τέτοια «ιστορία». Αναρωτηθείτε αν ζείτε σ’ έναν τέτοιο κόσμο ή αν μπορείτε να αναγνωρίσετε τον εαυτό σας στα πρόσωπα που περιγράφονται σ’ αυτή την «ιστορία». Αναρωτηθείτε ακόμα αν, σχεδόν 2.500 χρόνια μετά τη συγγραφή αυτού του νοητικού «πειράματος» από τον Πλάτωνα, η ανθρωπότητα έχει προοδεύσει τόσο, ώστε πραγματικά ν’ αναγνωρίζει τα δεσμά της, την άγνοιά της, τα όρια της αλήθειας που της παρουσιάζεται και τη χειραγώγηση που δέχεται, το γεγονός ότι συνηθίζει να συμπεριφέρεται περισσότερο ως όχλος, παρά ως σκεπτόμενα όντα.
Να θυμίσω ότι ο Πλάτων δεν ήταν ούτε συνωμοσιολόγος, ούτε χολιγουντιανός σεναριογράφος. Ήταν ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους όλων των εποχών, ένας πνευματικός ηγέτης, ένας αναζητητής της αλήθειας, της αλήθειας που διαπερνά χρόνο και τόπο. Ο Πλάτων αντιλήφθηκε πόσο εύκολα χειραγωγήσιμος είναι ο ανθρώπινος νους κι ότι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε αυτή τη χειραγώγηση είναι η παιδεία που προσανατολίζεται σε πνευματικά αγαθά, όπως η ελευθερία.
Ο Πλάτων, στο νοητικό του πείραμα, περιγράφει τη στάση όλων αυτών των ανθρώπων που επιδιώκουν να διαφωτίσουν τους δεσμώτες της εποχής τους, δείχνοντας την αλήθεια. Περιγράφει, επίσης και την κατάληξη: όλοι αυτοί τελικά θεωρούνται επικίνδυνοι και περιθωριοποιούνται ή εξοντώνονται, όπως ο δάσκαλός του, ο Σωκράτης.
Όπως χρέος των πνευματικών ανθρώπων είναι να φωνάζουν ακόμα και στην έρημο, έτσι χρέος των πνευματικών ηγετών είναι να οδηγούν τους συνανθρώπους τους στο φως, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι οι ίδιοι πρέπει να υποστούν μια σταύρωση…
Μπορείτε να το δείτε και σε video εδώ: https://www.youtube.com
