Του Θανάση Φροντιστή
Δρα Οικονομολόγου-Συγγραφέα
Ήταν ευχάριστο να περπατάς στους γνωστούς εμπορικούς δρόμους του Λονδίνου πριν από μισόν σχεδόν αιώνα. Η δουλειά μου ως ανώτατου στελέχους διεθνών επιχειρήσεων με ταξίδευε σε πολλές μεγαλουπόλεις της Ευρώπης, των ΗΠΑ αλλά και άλλων Ηπείρων. Για μας, τους αταξίδευτους ως τότε επαρχιώτες, αυτή η δυνατότητα ήταν ευλογία. Χάζευα λοιπόν ένα απόγευμα τις βιτρίνες στη γνωστή Όξφορντ στρητ. Πάντα βέβαια με τραβούσαν τα βιβλιοπωλεία και η βιτρίνα ενός τράβηξε την προσοχή μου, ιδιαίτερα σε ένα βιβλίο με τίτλο THRASYMACHUS και με μια τριήρη στο εξώφυλλό του. Το όνομα Θρασύμαχος, η μνήμη μου από τα γυμνασιακά μου χρόνια το είχε συνδέσει με τη ρήση «το δίκαιο του ισχυρότερου». Καθώς λοιπόν παρατηρούσα το πανόδετο βιβλίο, δεν ξέρω γιατί, το συνθετικό τού ονόματος «–μαχος», σε συνδυασμό με την τριήρη, με παρέπεμπε σε κάποιον αρχαίο Έλληνα ναύαρχο… Λάθος μου βέβαια, όπως διαπίστωσα αργότερα.
Δεν άργησα να μπω στο βιβλιοπωλείο και να αποκτήσω το βιβλίο, το οποίο άρχισα να ξεφυλλίζω στο καφέ της γωνίας και το οποίο μου επιφύλασσε μια μεγάλη έκπληξη. Το βιβλίο ήταν ένα εγχειρίδιο διδασκαλίας της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, γραμμένο από δύο Άγγλους δασκάλους, τους Peckett και Munday, που στόχευαν να καταφέρουν οι μαθητές τους σε δυο χρόνια να χειρίζονται αρχαία Ελληνικά κείμενα με εμπιστοσύνη αλλά και με ευχαρίστηση!
Σαρανταεφτά χρόνια από τότε, κρατώ και πάλι εκείνο το βιβλίο, καθώς έκανα αναδιάταξη στη βιβλιοθήκη μου και έπεσε στο χέρι μου τυχαία. Με συγκίνηση λοιπόν διαπίστωσα ξανά τη σημασία που αποδίδουν κάποιοι αλλοδαποί εκπαιδευτικοί στα αρχαία Ελληνικά, όπως οι δύο συγγραφείς του βιβλίου αυτού, που, κλείνοντας τον πρόλογό τους δηλώνουν, ότι «θα είχε υπεραμειφθεί η προσπάθειά τους, αν το εγχειρίδιό τους κατάφερνε να οδηγήσει αγόρια και κορίτσια στο σημείο να πιουν από τις βαθιές πηγές της αρχαίας Ελληνικής φιλολογίας»! Αυτά έλεγαν πριν μισόν αιώνα δυο Άγγλοι εκπαιδευτικοί. Αυτά περίπου είπε πολύ πρόσφατα και ο Καναδός Πανεπιστημιακός Ζακ Μπρουσάρ στους μαθητές του, ότι «αν δεν γνωρίζετε Ελληνικά, κάτι σας λείπει, γιατί τα Ελληνικά είναι το αγκωνάρι του πολιτισμού μας». Το Υπουργείο Παιδείας της χώρας μας έκανε ό, τι μπορούσε εδώ και χρόνια και εξακολουθεί να προσπαθεί, τις αρχαίες αυτές πηγές να τις αποξηράνει και το αγκωνάρι να το κάνει σκόνη…..
Αξίζει όμως τον κόπο να γυρίσω στον Θρασύμαχο. Το βιβλίο που προανέφερα, περιέχει εκτεταμένα χωρία από την Οδύσσεια. Αρχίζει όμως από τον Θρασύμαχο -εξ ου και ο τίτλος- το βιβλίο Α’ της Πολιτείας του Πλάτωνα. O Θρασύμαχος, ο Χαλκηδόνιος γίγαντας, όπως τον αποκαλούσαν, όχι δεν ήταν ναύαρχος, όπως είχα λαθεμένα υποθέσει. Ήταν σπουδαίος Σοφιστής και Ρήτορας του 5ου π.Χ. αιώνα, σύγχρονος και συνομιλητής του Σωκράτη και του Πλάτωνα. Σωστά θυμήθηκα όμως ότι είχε κάποια σχέση με τη ρήση «το δίκαιο του ισχυροτέρου», αφού σε αυτόν αποδίδεται ο ορισμός, ότι «δίκαιο είναι το του κρείττονος συμφέρον», η ερμηνεία του δηλ. της δικαιοσύνης, ότι απηχεί και προστατεύει το συμφέρον του ισχυρότερου, του κατεστημένου. Όχι βέβαια ότι ασπαζόταν αυτή την πραγματικότητα. Αντίθετα, ομιλούσε με πρωτοφανή πικρία για την αδιαφορία των θεών που παραβλέπουν «το μέγιστον των εν ανθρώποις, την δικαιοσύνη», όντας ο ίδιος αντίθετος με το δίκαιο ως έκφραση του συμφέροντος των εκάστοτε ισχυρών. Που, όμως, όπως υποστήριζε, ήταν η ισχύουσα εν τοις πράγμασιν κατάσταση. Στο ζήτημα μάλιστα της αντίληψης του δικαίου, είχε συγκρουστεί ακόμα και με τον Σωκράτη. Γιατί πίστευε, ότι «η αλήθεια για το τι είναι δίκαιο και άδικο δεν έχει αντικειμενική υπόσταση και ότι η αντίληψη για τις κοινωνικές και ηθικές αξίες, επομένως και η αντίληψη για το δίκαιο και το άδικο, διαμορφώνεται από κοινωνικά κριτήρια που δεν μπορεί να είναι παντού τα ίδια, απηχούν ωστόσο το κοινό συμφέρον».
Το δίκαιο λοιπόν κατά τον Θρασύμαχο, όπως ισχύει στις πολιτείες που υπήρξαν στον ιστορικό ορίζοντα δεν είναι παρά η νομοθετημένη βούληση των ισχυρών, δηλ. η νομιμοποίηση του συμφέροντος των εκάστοτε κρατούντων και όποιος δεν πείθεται και δεν υπακούει στους νόμους αυτούς εισπράττει τις αντίστοιχες συνέπειες «εν απάσαις ταις πόλεσιν»! Αυτή είναι και η άποψη για τον Θρασύμαχο κορυφαίων Ελλήνων πανεπιστημιακών. Από την οποία προκύπτει και το κυνικό «δόγμα της ισχύος». Ο αείμνηστος φίλος μου συγγραφέας και υπαρξιακός φιλόσοφος Διαμαντής Φλωράκης έχει γράψει για την παγκοσμιοποίηση , ότι η ουσία της είναι «ο αδύναμος, ή υποτάσσεται, ή εξαφανίζεται». Αυτή δεν είναι η πραγματικότητα που ζει ο κόσμος και σήμερα; Αυτή την πραγματικότητα δεν βιώνει η χώρα μας από το 2008 μπροστά στο δίλημμα «μνημόνια ή Grexit»;
Αν ζούσε σήμερα ο Θρασύμαχος θα μας έλεγε: «δεν σας τα είπα εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια;» Αλλά εμείς, περί άλλα εξακολουθούμε να τυρβάζουμε…
14/12/2020
