ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ με τον Δημήτρη Γκίκα*
«Η τηλεόραση αρχικά, το διαδίκτυο μετέπειτα, ανέδειξε το είδος εκείνο του ανθρώπου που ο Πλάτων παρουσιάζει ως δεσμώτη» υποστηρίζει ο δρ Δημήτρης Γκίκας σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη την οποία παραχώρησε στη δημοσιογράφο Γιώτα Χουλιάρα και στο Geopolitics & Daily News με αφορμή τη κυκλοφορία του νέου του βιβλίου και τη μακροχρόνια έρευνά του σε θέματα στρατηγικής σκέψης και μάνατζμεντ.
«Στη σύγχρονη εποχή η έννοια της σκέψης και ιδιαίτερα η αξία της στη συγκρότηση ηγετικών φυσιογνωμιών έχει ξεπέσει» τονίζει απαντώντας σε σχετική ερώτηση ενώ σε άλλη απάντησή του μας θυμίζει με ξεκάθαρο τρόπο την αξία της εκπαίδευσης διατυπώνοντας το ερώτημα «Πώς να εμφανιστεί ξανά ένας Μέγας Αλέξανδρος, όταν δεν υπάρχει Αριστοτέλης»;
Την παραθέτουμε για να διαβάσετε:
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Πρόσφατα, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βροτέας ο πρώτος τόμος της σειράς «Φιλοσοφία και Σύγχρονος Κόσμος», μια μελέτη που εκπονείτε εδώ και χρόνια. Ο πρώτος τόμος έχει τίτλο: «Η Στρατηγική σκέψη από την Αρχαιότητα έως το σύγχρονο Μάνατζμεντ». Θα θέλαμε να μας αναλύσετε το ερέθισμα που σας παρακίνησε σ΄ αυτό το συγγραφικό σας πόνημα και λίγα λόγια για τον πρώτο τόμο.
ΓΚΙΚΑΣ: Ο σύγχρονος κόσμος είναι ένας κόσμος που προκρίνει την παθητική σκέψη. Η τηλεόραση αρχικά, το διαδίκτυο μετέπειτα, ανέδειξε το είδος εκείνο του ανθρώπου που ο Πλάτων παρουσιάζει ως δεσμώτη, στην περίφημη αλληγορία του σπηλαίου στο έργο του «Πολιτεία». Με προβληματίζει εδώ και χρόνια πώς είναι δυνατό ένας φιλόσοφος, δηλαδή ένας σκεπτόμενος άνθρωπος, που έζησε χιλιάδες χρόνια πριν, κατάφερε να «προβλέψει» μια τέτοια ανθρώπινη συμπεριφορά. Διαπίστωσα, λοιπόν ότι η φιλοσοφία είναι αυτή που το έκανε. Η φιλοσοφία είναι η βασική μήτρα του σκεπτόμενου ανθρώπου. Θέτει συνέχεια ερωτήσεις, κάνει τον άνθρωπο να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση – ό, τι δηλαδή λείπει από τον σύγχρονο κόσμο. Έτσι, σκέφτηκα να συνδέσω τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας με τη σύγχρονη εποχή και τους σύγχρονους προβληματισμούς.
Ο πρώτος τόμος ασχολείται με την ηγεσία και τη στρατηγική σκέψη, διότι στη σύγχρονη εποχή η έννοια της σκέψης και ιδιαίτερα η αξία της στη συγκρότηση ηγετικών φυσιογνωμιών έχει ξεπέσει. Νομίζω ότι το πρώτο που θα πρέπει οι άνθρωποι να συγκροτήσουμε είναι ακριβώς αυτή η δυναμική, να σκεφτόμαστε δηλαδή αποτελεσματικά, να αφιερώνουμε χρόνο στο να ξαναγίνουμε σκεπτόμενα όντα, όχι παθητικές οργανικές μηχανές.
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Πόσοι ακόμη τόμοι θα ακολουθήσουν στη συγκεκριμένη σειρά;
ΓΚΙΚΑΣ: Τουλάχιστον δύο. Ο επόμενος τόμος που ετοιμάζεται θα αφορά μια γενικότερη επικρατούσα πολιτική θεώρηση, τον πολιτικό ρεαλισμό. Σκοπός είναι να εξεταστεί υπό φιλοσοφικό και ιστορικό πρίσμα, ώστε να δούμε τι αποδεχόμαστε σήμερα ως ρεαλιστικό στην πολιτική ζωή και για ποιο λόγο. Γιατί η τάση είναι να απομακρυνθεί η έννοια της ηθικής από την πολιτική ζωή. Ο άνθρωπος ως πολιτικό ον είναι από τις θεμελιώδεις ιδιότητες της φύσης μας. Καιρός να αρχίσουμε να μελετάμε από την αρχή αυτές τις ιδιότητες, αν θέλουμε να πάμε την ανθρωπότητα βήματα μπροστά!
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Συχνά στις διαλέξεις που οργανώνετε, αναφέρεστε στο πρόσωπο του Μ. Αλεξάνδρου, ενός από τους μεγαλύτερους ηγέτες της Παγκόσμιας Ιστορίας, ο οποίος απέδωσε τα εύσημά του περισσότερο στο δάσκαλό του παρά στον πατέρα του. Ποια η σημασία της εκπαίδευσης στη δημιουργία και διαπαιδαγώγηση ηγετικών προσωπικοτήτων;
ΓΚΙΚΑΣ: Πράγματι, ο Μέγας Αλέξανδρος είναι από τις αγαπημένες μου αναφορές. Η φράση που του αποδίδεται για τον δάσκαλο είναι πολύ χαρακτηριστική. Δεν είναι ότι ο Φίλιππος δεν επέδρασε στη φυσιογνωμία του Αλεξάνδρου. Όμως, όλοι όσοι είμαστε εκπαιδευτικοί έμπειροι αντιλαμβανόμαστε πως η δική μας επίδραση απέναντι στους μαθητές μας είναι πολύ καθοριστική. Η κύρια δραστηριότητα ενός παιδιού είναι η σχολική. Ό, τι μαθαίνουν εντός της σχολικής κοινότητας, εντός της τάξης, τους δεσμεύει πολύ περισσότερο τη σκέψη απ’ ό, τι θα μάθουν μέσα στο σπίτι. Πολύ περισσότερο αυτό συμβαίνει στη σύγχρονη εποχή, όπου οι γονείς δουλεύουν ασταμάτητα και ασχολούνται πολύ λίγο με τα παιδιά.
Η διαπαιδαγώγηση περνά πάντα από τον δάσκαλο. Αυτό δεν είναι ούτε παράξενο, ούτε κακό. Γι’ αυτό και η ευθύνη του δασκάλου είναι τεράστια, γι’ αυτό και οι σπουδαίοι άνθρωποι ανέπτυξαν τα στοιχεία εκείνα που τους κατέστησαν Μεγάλους μέσω των δασκάλων τους. Για να παραφράσω ένα γνωστό απόφθεγμα, πίσω από κάθε επιτυχημένο άνδρα κρύβεται πάντα ένας σπουδαίος δάσκαλος.
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου είναι κοινό μυστικό πως η ανθρωπότητα πάσχει από ηγετικές μορφές ικανές να την καθοδηγήσουν. Παράλληλα, πρόσφατα είναι τα παραδείγματα των Ευρωπαίων ηγετών που κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης υπέκυψαν στις αγορές αφήνοντας την πολιτική έρμαιο της οικονομίας. Γιατί πιστεύετε ότι παρουσιάζεται αυτή η απουσία ηγετικών προσωπικοτήτων;
ΓΚΙΚΑΣ: Ακριβώς λόγω της απουσίας σπουδαίων δασκάλων. Απ’ όσους δασκάλους είχε ένας άνθρωπος στη ζωή του, αν το ψάξει κανείς, θα διαπιστώσει ότι πολλοί λίγοι από αυτούς τον επηρέασαν σε επίπεδο ανάπτυξης ηγετικής φυσιογνωμίας και πνευματικής καλλιέργειας. Αν κανείς δεν σου έχει μάθει ότι η ανθρώπινη ζωή δεν είναι οικονομικά μετρήσιμο αγαθό κι ότι η αξία του ανθρώπου λογίζεται όχι από το πάχος του πορτοφολιού του, αλλά από την ψυχική, πνευματική και ηθική του δύναμη, πώς θα μπορούσες να γίνεις ένας ηγέτης που θα αντιλαμβανόταν τη σημασία αυτών των στοιχείων; Οι άνθρωποι κυνηγούν τις θέσεις για τα χρήματα και την κοινωνική αναγνώριση, όχι για να προσφέρουν στο σύνολο. Δεν τους ενδιαφέρει να καθοδηγούν, αλλά να εξασφαλίσουν ιδιοτελή κέρδη. Πώς να εμφανιστεί ξανά ένας Μέγας Αλέξανδρος, όταν δεν υπάρχει Αριστοτέλης;
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Ως αποτέλεσμα της γενικότερης έλλειψης ηγετών, παρατηρούμε την αναρρίχηση στην εξουσία ανθρώπων που ξεχώρισαν και με το δόγμα ο σκοπός αγιάζει τα μέσα βρέθηκαν σε προεδρικούς θώκους επικρατώντας των αντιπάλων τους. Αναφέρομαι χαρακτηριστικά στις περιπτώσεις Τραμπ, Πούτιν και Ερντογάν. Θα ήθελα το δικό σας σχόλιο.
ΓΚΙΚΑΣ: Η διεθνής πολιτική σκηνή είναι απλώς μια σκακιέρα, στην οποία το παιχνίδι από πριν είναι «στημένο» με τέτοιο τρόπο και τέτοιους κανόνες που προκρίνει αυτού του είδους τους ηγέτες. Αναφέρατε ήδη έναν τέτοιο κανόνα: ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ποιος έχει στήσει τη σκακιέρα; Άνθρωποι που ωφελούνται από αυτήν: μεγάλοι επιχειρηματίες, λόμπι, οικονομικοί κολοσσοί. Ποιους ψάχνουν για πολιτικά πιόνια; Ανθρώπους που εμφορούνται μονάχα από τα ίδια ιδανικά και με αποκλειστικά ιδιοτελείς σκοπούς.
Μην περιμένετε να βρείτε ανθρώπους με άλλου είδους ιδανικά και πεποιθήσεις να στηθούν σ’ αυτή τη σκακιέρα. Ακόμα κι αν το κάνουν για λίγο, θα βγουν γρήγορα εκτός παιχνιδιού. Ό, τι χρειαζόμαστε είναι ηγέτες να ξαναστήσουν τη σκακιέρα από την αρχή. Αυτό θέλει κότσια, πραγματική ηγετική στάση, αυτοθυσία. Πίσω απ’ όλα αυτά απαιτείται Παιδεία.
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Πιστεύετε ότι η άνοδος των ακραίων ή αλλιώς αντιευρωπαϊκών κομμάτων στη Γηραιά Ήπειρο, οφείλεται στην έλλειψη ηγετών;
ΓΚΙΚΑΣ: Εν μέρει, ναι! Οφείλεται, όμως και στην έλλειψη ευρωπαϊκού οράματος που θα συγκινούσε τους ανθρώπους. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν αποδέχονται τη σκακιέρα, που λέγαμε παραπάνω, και αντιδρούν. Αυτή τη στιγμή, η Ευρώπη έχει καταντήσει μια ολιγαρχική υπερκρατική ένωση που λειτουργεί όχι βάσει πολιτικής σκέψης, αλλά οικονομικών κριτηρίων. Η πολιτική δεν είναι τίποτε περισσότερο από το γυαλιστερό χρώμα ενός ωραίου αυτοκινήτου. Το τιμόνι το έχουν οι οικονομικοί παράγοντες. Μόνο που οι τελευταίοι δεν γνωρίζουν καν πώς να στρίβουν και οι δρόμοι δεν είναι όλοι ευθείες.
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Τελικά ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται; Είναι θέμα εκπαίδευσης ή προκύπτει από την χρονική στιγμή της Ιστορίας;
ΓΚΙΚΑΣ: Θεωρώ ότι η φύση παρέχει σε κάποιους ανθρώπους τις δεξιότητες εκείνες που τους καθιστούν δυνάμει ικανούς ηγέτες. Αυτές, όμως οι δεξιότητες απαιτούν ανάπτυξη. Ερμηνεύοντας τον Αριστοτέλη, οι άνθρωποι γεννιούνται με τις ηγετικές ικανότητες ανενεργές. Η ενεργοποίησή τους χρειάζεται διδαχή και εξάσκηση. Οι ηγέτες, λοιπόν γεννιούνται, αλλά γίνονται μέσω της παιδείας.
ΧΟΥΛΙΑΡΑ: Ως εκπαιδευτικός ποια συμβουλή θα δίνατε στη νέα γενιά;
ΓΚΙΚΑΣ: Μην αδιαφορείτε για την Ιστορία, για τη Φιλοσοφία, για τους πνευματικούς εκείνους τομείς που, ενδεχομένως, πολλοί θα τους απαξιώσουν στα μάτια σας. Όσο κι αν προχωρήσει η νέα τεχνολογία, όσο καλά λεφτά κι αν αποκτήσετε, τα μεγάλα ερωτήματα θα είναι πάντοτε μπροστά σας. Κι αυτά δεν μπορεί να τα απαντήσει ούτε η τεχνολογία, ούτε το χρήμα. Μάθετε να δίνετε αξία στον άνθρωπο κι όχι στα πράγματα. Πάνω απ’ όλα, μάθετε να σκέφτεστε. Αυτό σας καθιστά όχι απλώς όντα, αλλά ελεύθερους ανθρώπους!
* Ο Δημήτρης Γκίκας είναι Φιλόλογος, Μ.Α.,
Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας & Φιλοσοφίας της Τέχνης
Ακαδημαϊκός Διευθυντής στο «Ελληνικό Ίδρυμα Γνώσης και Πολιτισμού».
Ειδικός Σύμβουλος σε θέματα Πολιτισμού & Παιδείας Δήμου Καλλιθέας.
(Γιώτα Χουλιάρα για το Geopolitics & Daily News)
