του Γεώργιου Πισσαλίδη
Μια παγκόσμια αποκλειστικότητα που θα εκπλήξει την διεθνή κοινότητα των Καλών Τεχνών πέτυχαν οι «Εκδόσεις Πελασγός».
Πρόκειται για το ανέκδοτο τετράδιο ζωγραφικής που χάρισε ο Βινκέντιος Βαν Γκόγκ στον γιατρό του, δόκτορα Φέλιξ Ραίη Παρί, που τον κούραρε στο Νοσοκομείο της Άρλ, μετά από το διάσημο συμβάν με το κόψιμο του αυτιού του.
O Δρ Φέλιξ Ραίη Παρί ήταν ένας γιατρός που πραγματικά νοιαζόταν για τον ψυχική και φυσική υγεία του καταρρακωμένου Βαν Γκόγκ. Μάλιστα όσο ήταν υπό την επίβλεψη του η επιθετικότητα που είχε ο ίδιος και η σκοτεινή τέχνη του υποχώρησαν. Για να τον ευχαριστήσει ο Βαν Γκόγκ του ζωγράφισε το πορτραίτο του ενώ αργότερα του χάρισε ένα τετράδιο με σχέδια του.
Γράφει ως αφιέρωση ο Βαν Γκόγκ:
«Ἀγαπητέ μου Δόκτωρα Φελίξ-Ρέ
Σᾶς παρακαλῶ πολύ ἀνθρώπινα, νά δεχτεῖτε αὐτό τό τετράδιο μέ σχέδια πού ἡ ὄμορφη χώρα σας μέ ἐνέπνευσε, ὡς μιά ἀπόδειξη εὐγνωμοσύνης καί ἀναγνώρισης γιά ὅλα ὅσα κάνατε γιά μένα. Παρακαλῶ τόν Παντοδύναμο, νά σᾶς ἔχει πάντα, ὑπό τήν προστασία Του.
Μέ στοργή δικός σας
Βικέντιος»
Αυτό το τετράδιο μέσω μιας κυρίας που αναφέρεται ως «Ελίζα» έφτασε στα χέρια του Κρητικού ζωγράφου Αριστοτέλη Γιαννακουδάκη και μέσω αυτού στον οίκο των «Εκδόσεων Πελασγός»
Τι περιέχει όμως το θρυλικό τετράδιο ζωγραφικών έργων του Βαν Γκόγκ, το οποίο ο Γιαννακουδάκης αποκαλεί το «Άγιο Δισκοπότηρο» της τέχνης του μεγάλου Ολλανδού ζωγράφου;
Κατ’ αρχήν υπάρχει στο εξώφυλλο ένα αυτοπορτραίτο του ζωγράφου, πράγμα σπάνιο για τον ίδιο και στο οπισθόφυλλο η υπογραφή του ίδιου, που όπως αποδεικνύουν οι διαβεβαιώσεις τόσο του Μουσείου Βαν Γκόγκ, όσο και της Εθνικής Πινακοθήκης, τόσο αυτή, όσο και τα ίδια τα έργα, είναι γνήσια. Περιλαμβάνει δε τα αρχικά σχέδια και μετεξελίξεις έργων που ήδη υπάρχουν δε μουσεία του κόσμου και ιδιωτικές συλλογές, είτε έργα που σχεδίαζε να ζωγραφίσει και που σταμάτησε η αυτοκτονία του στις 29 Ιουλίου 1890.
Ανάμεσα στα γνωστά έργα βρίσκονται οι «πατατοφάγοι» στο οποίο όμως έχουμε λεπτομερή ζωγραφιές του κάθε προσώπου ξεχωριστά και μάλιστα ωραιότερες από το τελικό έργο.
Υπάρχει η «καρέκλα τοῦ ζωγράφου» πού βρισκόταν στό κίτρινο σπίτι στό Ἄρλ μέ διαστάσεις 93 Χ 73,5 ἐκ. ζωγραφισμένος μέ λάδι σέ μουσαμά που δέν διαφέρει σέ τίποτα, ἀπό ένα πίνακα πού στολίζει την Εθνική Πινακοθήκη τοῦ Λονδίνου.
Υπάρχουν πολλά έργα με σωρούς από άχυρα που θυμίζουν ένα πίνακα μεσαίου μεγέθους πού βρίσκεται στήν Ἀκαδημία Τέχνης τῆς Χονολουλοῦ.
Υπάρχουν δύο «Νεκρές Φύσεις», η μία των οποίων είναι βάζο με λουλούδια και η άλλη μια καφετιέρα, που ο ίδιος περιγράφει ως εξής: «Μιά καφετιέρα ἐμαγέ μπλέ, ἕνα φλυτσάνι ἀριστερά μπλέ ρουά καί χρυσό, μιά γαλατιέρα μέ τετραγωνάκια μπλέ ἀνοιχτό καί ἄσπρο, ἕνα φλυτσάνι δεξιά λευκό…». Αυτή η δεύτερη θυμίζει ένα έργο που βρίσκεται στην ιδιωτική συλλογή της Ελίσας Γουλανδρή.
Τόσο αυτά τα έργα, όσο και πολλά από τα έργα που υπάρχουν στο τετράδιο έχουν γίνει από μνήμης, τεχνική που έμαθε από τον Πωλ Γκωγκέν την περίοδο που συγκατοικούσαν στον Νότο πριν το διάσημο συμβάν με το κόψιμο του αυτιού.
Υπάρχουν δύο έργα που βρίσκονται στο Μουσείο Εδιμβούργου και Μουσείο Βαν Γκόγκ: «Οι γυναίκες με τα σακιά κάρβουνο» και οι «Αρλεζιάνες».
Τέλος υπάρχουν έργα που ζωγράφισε κατά την περίοδο που τον κούραρε ο Δρ Φελίξ Ρε στο φρενοκομείο της Αλς, όπως τα «Σταροχώραφα» και «Συντριβάνι στήν αὐλή τοῦ Νοσοκομείου τοῦ Saint – Paul» (1889)
Όλα αυτά έχουν δημιουργηθεί μέ ἐλεγχόμενη χρήση τοῦ ὕδατος ἀπό μολύβια «Κοντέ» και ἐξ’ αἰτίας τῆς φύσεως τοῦ χαρτιοῦ, μετατρέπονται εύκολα σέ ὑδατογραφημένες επιφάνειες.
Σε μια επιστολή του στον αδελφό του Θεόδωρο γράφει σχετικά:
«Ἀπό τήν Χάγη ἔφερα Κοντέ -μολυβδοκόνδυλα πού φέρουν τό ὄνομα τοῦ κατασκευαστή τους, Γάλλου χημικοῦ Νικολά Κοντέ- καί τά χρησιμοποιῶ πολύ στήν δουλειά μου. Ἄρχισα ἐπίσης νά δουλεύω μέ πινέλο καί Σφομίλι μέ Σέπια ἤ Σινική μελάνη, καί κάπου κάπου λίγο χρῶμα!».
Αυτή η τεχνική δημιουργεί εκπληκτικά έργα, πολλές φορές πιο πετυχημένα από τα τελικά έργα, κάτι που είναι θετικό σε αυτήν την έκδοση των «Εκδόσεων Πελασγός» του Ιωάννου Γιαννάκενα, που αποτελεί παγκόσμια αποκλειστικότητα. Και έρχεται σε μια περίοδο μετά την Έκθεση στο Μέγαρο Μουσικής αλλά και την βραβευμένη ταινία “Loving Vincent”.
