ΤΥΠΟΙ ΠΛΟΙΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ ΠΛΕΥΡΩΝ ΤΟ 1821
Ο φιλόθρησκος, φιλόπατρις, γενναίος, ριψοκίνδυνος, με αποφασιστικότητα και δια της πολεμικής αρετής του Ελληνικός λαός το 1821 χάρισε στο Έθνος μας την ανεξαρτησία και την Ελευθερία….
“Πατρός τε και μητρός και των Προγόνων απάντων τιμιότερων και σεμνότερο και αγιώτερον εστίν η Πατρίς” είχε πει ο Σωκράτης.
Η συμβολή του Ναυτικού στην Επανάσταση του 1821 ήταν μεγάλη. Οι Ναυμάχοι μας ήταν ισάξιοι των Άγγλων, Ολλανδών κ.λ.π.
Έκπληκτος και κατάπληκτος είχε μείνει τότε ο κόσμος όταν πληροφορήθηκαν την Επανάσταση του Ελληνικού λαού το 1821 και ακόμη περισσότερο πως καταφέραμε μετά από 400 χρόνια δουλείας από τον βάρβαρο δυνάστη καταφέραμε να κρατήσουμε ψηλά την Εθνική μας συνείδηση περί της κοινής μας καταγωγής, θρησκείας και γλώσσας, άσβεστο τον πόθο της Ελευθερίας και τέλος να μην χαθεί από προσώπου γης το μοναδικό αυτό παράδειγμα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Αυτοί οι γενναίοι και υπέροχοι Ναυμάχοι του 1821 φιλόθρησκοι, και φιλοπάτριδες πρόσφεραν αίμα και οικογένεια, πλοία και πλούτη για την Πατρίδα. Οι πιο γνωστοί ήταν ο “Κολοκοτρώνης της θάλασσας” ο Ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης, ( του οποίου το άστρο άρχισε να λάμπει μετά από το 1822 λαμβάνοντας υπόψη ότι είχε αρχίσει να αναδεικνύεται από την Ναυμαχία του Κατακόλου στις 30 Σεπτεμβρίου 1821 σύμφωνα με τον ιστορικό Σύψα) ο πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης και η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα πλαισιωμένοι και από πολλούς πολλούς άλλους που θα αναφέρουμε άλλη φορά που ο Ενετός ιστορικός Sacredo εξαίρει την ανδρεία και την εμπειρία όλων αυτών των Ναυμάχων των οποίων τα αποτελέσματα ήταν κοσμοϊστορικά διότι σταμάτησαν σταμάτησαν και την περαιτέρω προς δυσμάς επέκτασιν της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Οι τύποι των εμπόλεμων που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ιστιοφόρα των μεν Ελλήνων μικρού εκτοπίσματος και με ειδικά ναυπηγικά χαρακτηριστικά των δε Τούρκων και Αιγυπτίων κατά πολύ μεγαλύτερα κατά αλφαβητική σειρά είναι τα κάτωθι:
ΒΑΤΣΕΛΟ από το Ιταλικό VASCELLO. Μεγάλο ιστιοφόρο πλοίο ιδίως πολεμικό τρικάταρτο η’ δικάταρτο.
ΒΕΛΛΟΥ η’ και μπελού. Μικρό ιστιοφόρο πλοιάριο η’ μεγάλη ιστιοφόρος λέμβος. Τα σκάφη αυτά επειδή είχαν εκ της ιδιαζούσης κατασκευής τους μεγάλη ευστάθεια στη θαλασσοταραχή τα χρησιμοποιούσαν κατά τον αγώνα κυρίως ως αγγελιοφόρα πλοία του αγώνα.
ΒΟΜΒΑΡΔΑ η’ Μπουμπάρδα από το Ιταλικό BOMBARDA. Πλοίο λίγο μεγαλύτερο του καϊκιού με δύο μικρούς ιστούς κλίνοντας προς την πρύμνη με τετράγωνα κατ’ αρχήν ιστία επί του πρωραίου ιστού τραπεζοειδή επί του πρυμιού και κατά τον πρόβολο έφερε συνήθως τρεις φλόκους.
ΒΡΑΣΤΕΡΑ η’ Μπρατσέρα από το Ιταλικό BRACCIERA. Μικρό ιστιοφόρο δικάταρτο με δύο λατίνια (τριγωνικά ιστία) και ισάριθμους φλόκους.
ΒΡΙΓΑΝΤΙΝΟΝ η’ Μπριγαντίνον από το Ιταλικό BERGANTINO. Τα πλοία αυτά ήταν πολεμικά προσαρμόζοντας κατά το σκάφος το βρίκιον, αλλά είχαν αντί δύο τρεις ιστούς και έφεραν λιγότερα από 18 πυροβόλα. Αυτά τα ναυπηγούσαν για να διασχίζουν αποκλεισμούς διότι λόγω του μεγάλου ύψους των ιστών επί της μεγάλης ιστιοφορίας ήταν ταχύπλοα. Εχρησιμοποιούντο και ως πειρατικά.
ΒΡΙΚΙΟΝ η΄ Μπρίκι. Ονομασία παλαιότερου ιστιοφόρου δικάταρτου εμπορικού η’ πολεμικού.
ΒΡΙΚΟΓΟΥΛΕΤΟΝ η’ Γουλετόβρικον Αυτά τα σκάφη ήταν μικρά πλοία χωρητικότητας συνήθως 65 – 70 τόνων με δύο ιστούς των οποίων ο πλωριός ήταν ψηλότερος του πρυμιού. Ο πλωριός ιστός έφερε κεραίες με τετράγωνα ιστία και ο πρυμιός είχε επίδρομον με ιστίο η’ τετράγωνο η’ τριγωνικό. Τα μεγάλα σκάφη αυτού του τύπου τα έλεγαν και “ μυοπάρωνες” και τα μικρά “μαρτύγοι”
ΓΑΒΑ(Ρ)ΡΑ η’ Γαμπάρα (εκ του Ιταλικού GABARRA) Tριίστιο φορτηγό ιστιοφόρο χωρητικότητας συνήθως πάνω από 25.000 κιλών σίτου.
ΓΑΛΙΟΤΤΑ η’ Γαλιώτα (εκ του Ιταλικού GALEOTTA) Ελαφρύ ταχύπλοο Πολεμικό πλοίο, είδος γαλέρας το οποίο το χρησιμοποιούσαν κυρίως οι πειρατές και είχε 16 έως 32 κουπιά και δύο λατίνια (τριγωνικά ιστία). Οι Ψαριανές Γαλιώτες είχαν μέχρι 32 κουπιά και πλήρωμα 100 άνδρες περίπου. Οι τούρκοι τα χρησιμοποιούσαν για ανιχνευτικά αλλά πολλές φορές λάμβαναν μέρος και εις παράταξη Ναυμαχίας αλλά η συμμετοχή τους κατά την μάχη δεν ήταν σημαντική.
ΔΕΛΙΝΙ η’ Νπελίνι Μεγάλο και ταχύπλοο πολεμικό πλοίο που έμοιαε με φρεγάτα. Ντελίνια έλεγαν τα πλοία της μάχης τρίκροτα και δίκροτα εκ του Γαλλικού όρου de linge (πλοίο της γραμμής) Τα ντελίνια ήταν πλοία εκτοπίσματος 1.700 τόνων και είχαν πάνω από 70 μεγάλα πυροβόλα και μερικά μικρά. Το πλήρωμα τους ήταν από 800 έως 1000 άνδρες περίπου.
ΔΙΚΡΟΤΟΝ Μεγάλο πολεμικό πλοίο προτιμότερο του τρίκροτου λόγω μεγαλύτερης ευκινησίας. Είχε τρεις κυρίως ιστούς με τετράγωνα ιστία εκτοπίσματος 1.500 τόνων και είχαν πάνω από 60 πυροβόλα και μερικά μικρά στο πρόστεγο και στο επίστεγο δηλαδή στην πλώρη και την πρύμη αντίστοιχα. Εμάχοντο συνήθως στο πλάι για να χρησιμοποιούν όσο το δυνατόν περισσότερα πυροβόλα. Είχαν πλήρωμα 600 – 700 άνδρες περίπου
ΗΜΙΟΛΑ Τα πλοία αυτά είχαν δύο ιστούς και τριγωνικά ιστία (πανιά) χωρίς κεραίες. Μεταξύ των δύο ιστών έφεραν βοηθητικά καθώς και φλόκους εις το δοράτιον (μπαστούνι) Συνήθως τα έλεγαν και σκούνες.
ΚΟΡΒΕΤΤΑ (εκ της λέξης CORVETTE υποκοριστικό του CORVOUS = κόραξ. Ήταν πλοίο πολεμικό εκτοπίσματος 400 τόνων και έφερε πλήρη ιστιοφορίαν και 20 – 25 πυροβόλα όλα επί του καταστρώματος του πρόστεγου και του επιστέγου. Είχαν πλήρωμα 150 – 200 άνδρες.
ΚΟΤΤΕΡΟΝ Μικρό και ελαφρύ ιστιοφόρο πλοίο με ένα ιστό το οποίο το είχε στο τρίτο μέρος του μήκους του από την πλώρη και με στενό και βαθύ κύτος χρησιμοποιούμενο λόγω της μεγάλης του ταχύτητας ως αγγελιοφόρο πλοίο. Τα κότερα δεν είχαν σταυρωτά ιστία αλλά περιορίζονταν να φέρουν προς την πλώρη φλόκους επί του ιστού ένα μεγάλο τριγωνικό ιστίο ενίοτε δε προς την πρύμη και επίδρομο. Το σκάφος αντιστοιχεί προς το παλαιό κέρκουρον.
ΜΥΣΤΙΚΟΝ η’ μίστικον Μικρό ιστιοφόρο πλοίο χωρητικότητας 50 – 80 τόνων. Τα πλοία αυτά είχαν πρύμν στρογγυλεμένη όπως των μεγάλων ιστιοφόρων (γαλετών, βρικίων κ.λ.π.) είχε τρεις ιστούς με μεγάλα λιτινοειδή η’ τραπεζοειδή ιστία. Από του ιστούς τους το πλωριό και το μεσαίο ήταν διπλάσιου ύψους του πρυμιού και το πλωριό ήταν πολύ πλησίον της πλώρη και το πρυμιό πολύ πλησίον της πρύμης. Ως οπλισμό είχαν 6 η’ 8 πυροβόλα προβαλλομένων επί του καταστρώματος δια θυρίδων πλευρικών. Τα μίστικα επειδή ήταν λίαν ταχύπλοα και μικρού βυθίσματος τα χρησιμοποιούσαν ως καταδρομικά και πειρατικά υπό των Ψαριανών οι οποίοι μόνο αυτοί είχαν τέτοια πλοία κατά την Επανάσταση του 1821. Το είδος αυτών των πλοίων το έλεγαν και “ξαμπέκο” εκ της παραφθοράς της λέξης SCIAMBECCO.
ΝΑΒΑ Μεγάλο τετραίστιον πλοίο 500 – 700 τόνων που είχε στον τελευταίο ιστό ίδια εξάρτηση προς την των άλλων ιστών ήτοι μεγάλη δόλωνα, φώσωνα και σίπαρον. Η Νάβα αρχικώς ήταν τύπος πολεμικού πλοίου βραδύτερο και το χρησιμοποιούσαν ως μεταγωγικό για μεταφορές μεγάλων φορτίων.
ΝΑΒΕΤΤΑ Μικρή Νάβα χωρητικότητας 300 – 500 τόννων.
ΠΑΡΩΝ βρίκιον η’ μπρίκι Έφερε δύο υψηλούς ιστούς ακάτιο και μεγάλο με τετράγωνα ιστία και χωρητικότητας 300 τόνων. Τα πλοία αυτά τα ονόμαζαν ¨καράβια” και τα χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες ως Πολεμικά κατά την Επανάσταση του 1821. Είχαν πλήρωμα 100 περίπου μάχιμους άνδρες και ήταν εξοπλισμένα με 12 – 18 πυροβόλα των 9 λίτρων επί του καταστρώματος. Η ονομασία “μπρίκι” είναι παραφθορά της αγγλικής λέξης BRIG. Τέτοια πλοία είχα ο Ελληνικός αλλά και ο Τουρκικό στόλος. Τα Ελληνικά όμως υπερείχαν των Τουρκικών στην ταχύτητα την οποία πετύχαιναν με την κατάλληλη ναυπήγηση και καλύτερου εξαρτισμού, έφεραν πολύ ψηλούς ιστούς με μεγάλα τετράγωνα ιστία για να παρουσιάζουν μεγαλύτερη επιφάνεια στον άνεμο αποκτώντας μεγαλύτερη ταχύτητα.
ΠΕΡΓΑΝΤΙΝΙ Ταχύπλοο Πολεμικό πλοίο για καταδίωξη πειρατικών με δύο μεγάλους ιστούς.
ΠΟΛΑ(Κ)ΚΑ Τύπος πλοίου του τέλους του ΙΗ’ αιώνα (εκ της λέξεως του Ιταλικού POLACCA) κατ’ εξοχήν εμπορικού. ¨ήταν τα μεγαλύτερα της εποχής του χωρητικότητας 8-10 χιλιάδων κιλών και είχε ψιλή πρύμη με τρεις ιστούς εκ των οποίων οι δύο πρώτοι είχαν κανονικά μεγάλα ιστία (πλην σιπάρων) και το τρίτο ήταν μικρότερο. Τέτοια πλοία είχαν οι Υδραίοι και πολλά από αυτά πήραν μέρος στην Επανάσταση του 1821.
ΠΥΡΠΟΛΙΚΟ Ήταν το κυριότερο όπλο των Ναυμάχων στις περιφανείς νίκες.
ΣΑΚΚΟΛΕΒΑ Πλοίο χωρητικότητας 25 – 30 τόνων συνήθως επί τουρκοκρατίας και έφερε ένα ιστό με μεγάλη κεραία της οποίας το τετράγωνο ιστίο ανέβαινε και κατέβαινε με μεταλλικούς κρίκους. Είχε και ένα αρτέμονα (φλόκο) στο μπαστούνι.
ΣΚΑΜΠΑΒΙΑ Έλεγαν γενικά τις μεγάλες λέμβους που χρησιμοποιούσαν για την μεταφορά ένοπλων αγημάτων.
ΤΡΙΚΡΟΤΟΝ Η ισχυρότερη μονάδα του άλλοτε ιστιοφόρου ναυτικού. Είχε τρία πυροβολεία επάλληλα και πυροβόλα επί του καταστρώματος σε σύνολο περίπου 90 – 140. Τα χρησιμοποιούσαν ως Ναυαρχίδες.
ΦΟΥΣΤΑ (εκ του Ιταλικού FUSTA) Ταχύτατο ελαφρύ σκάφος με μεγάλο ιστό στη πλώρη και μικρό κοντά στην πρύμη. Στον 1ο ιστό είχε μεγάλο λατίνιο ιστίο και δια του οποίου και με τη βοήθεια των 25 περίπου κωπηλατών ανέπτυσσε μεγάλη ταχύτητα.
ΦΡΕΓΑΤΑ η’ και Φρεγάδα (εκ της γαλλικής λέξης FREGATE η΄ της Αγγλικής FRIGATE) Mεγάλο ταχύπλοο πολεμικό με πολύ ψηλούς ιστούς. Είχε εκτόπισμα 800 έως 1.000 τόνους και διέθετε 60 πυροβόλα στο κατάστρωμα και το κάθε ένα διέθετε δική του θυρίδα που άνοιγε όταν χρειαζόταν να πυροβολήσει. Οι μικρότερες φρεγάτες ήταν σκάφη 600 τόνων με 40 πυροβόλα και πλήρωμα 300 ανδρών.
ΦΡΕΓΑΔΟΝΙ η’ και Φεργαδόνι Μικρή Φρεγάτα με 32 πυροβόλα επί του καταστρώματος τα οποία κατά τον αγώνα του 1821 τα χρησιμοποιούσαν οι σύμμαχοι των τούρκων από Τρίπολη της Τυνησίας.
Τα ανωτέρω στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο “ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΟΠΟΙΪΑ ΤΟΥ 1821” του Αντιναυάρχου Π. Ε. ΚΩΝΣΤΑ που εκδόθηκε από το Γ.Ε.Ν. το 1971.
Πλοίαρχος (Ε) ε.α. Ζώης Υφαντής Π.Ν.
