Η υποκατάσταση της κοινωνίας

Γράφει ο Γιάννης Χ. Κουριαννίδης*

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την όλο και διογκούμενη επιθυμία του ανθρώπου να ενημερώνεται διαρκώς για διάφορα θέματα. Μάλιστα με την εξέλιξη της τεχνολογίας, την αποδοχή των διαφόρων cookies στις ιστοσελίδες που επισκεπτόμαστε, τη διαμόρφωση δεδομένων που επηρεάζουν τους γνωστούς αλγορίθμους κ.λπ., δεχόμαστε στα «έξυπνα» κινητά ή στον υπολογιστή μας έναν καταιγισμό από ειδήσεις περί των θεμάτων που μας ενδιαφέρουν ή που … νομίζουμε ότι μας ενδιαφέρουν.

Αυτοί που επεξεργάζονται και διαμορφώνουν τις ειδήσεις αυτές, για να φτάσουν στη συνέχεια σε μας, γνωρίζουν ότι μία «κακή» είδηση, μία είδηση η οποία επιτείνει τον ανθρώπινο φόβο, την ανησυχία, το άγχος, είναι πολύ πιο εύκολα προσλήψιμη από τον αποδέκτη της. Δεν είναι τυχαίος λ.χ. ο αριθμός των πολλών εκατομμυρίων προβολών των βίντεο από καταστροφικά τσουνάμι, από σεισμούς, πλημμύρες, δολοφονίες, τρομοκρατικά χτυπήματα κ.λπ. Ούτε φυσικά, η αναγνωσιμότητα ειδήσεων περί ενδεχομένων καταστροφικών σεισμών, κλιματικής αλλαγής, λειψυδρίας κ.λπ. Όλα αυτά αναπαράγονται και διοχευτεύονται «από ειδικούς» σε όλον τον κόσμο και αποστέλλονται επανειλημμένως, πολλές φορές αυτούσια ή ελαφρώς παραλλαγμένα, ώστε να συντηρούν τα ποσοστά της σεροτονίνης μας (της λεγόμενης «ορμόνης της ευτυχίας» των ανθρώπων) σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Το φαινόμενο ονομάζεται doom scrolling και είναι κάτι πολύ διαδεδομένο στην εποχή μας, που κατατείνει να καταντήσει τον άνθρωπο δυστυχισμένο και καταθλιπτικό. Η ασυναίσθητη τάση μας να ενημερωνόμαστε για ό,τι δυσάρεστο και αρνητικό για τη ζωή μας, μέσα από μία άσκοπη κύλιση στο Διαδίκτυο, καταστρέφει τη ζωή μας. Ειδικότερα, ο «πανικός των social media», όπως έχει χαρακτηριστεί η συνεχής μετάβαση από ένα δυσάρεστο βίντεο σε ένα άλλο αντίστοιχου περιεχομένου, αυξάνει συνεχώς το άγχος και την ανασφάλεια.

Το φαινόμενο, φυσικά, έχει γίνει αντιληπτό εδώ και πολύ καιρό από τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, που φρόντισαν να το αξιοποιήσουν και να το μεγεθύνουν προς οικονομικό όφελος των επικοινωνιακών φορέων που διαχειρίζονται (ιστοσελίδες, ΜΜΕ, ΜΚΔ κ.λπ.), αλλά ακόμη και για τον έλεγχο και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης ή για την πολιτική ανέλιξη κάποιων προσώπων. Ο συνδυασμός του doom scrolling με την προώθηση μιας «μετα-αλήθειας» (post truth era), ενός αφηγήματος δηλαδή είτε εντελώς φανταστικού είτε στηριζόμενου σε βάσεις αλήθειας, απετέλεσε το νέο μεγάλο όπλο επηρεασμού της κοινής γνώμης.

Ο τρόπος διαχείρισης της πρόσφατης πανδημίας του covid-19 είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση. Και οι δύο πλευρές (τόσο οι υποστηρικτές του εμβολιασμού όσο και οι πολέμιοί του) διατύπωσαν και υποστήριξαν με πάθος το δικό τους αφήγημα, που στηρίχθηκε αφενός στην επιθυμία επιβολής ενός συστήματος  ελέγχου της κοινής γνώμης μέσω του καλλιεργηθέντος φόβου και αφετέρου στο συναίσθημα και στην επιθυμία του κόσμου που αναζητούσε τρόπο να ξεφύγει από αυτόν τον φόβο. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν εκπροσώπους της επιστήμης, που τάχθηκαν αποστολικά στην υπεράσπιση του κάθε αφηγήματος.

Βιώνουμε ήδη τις συνέπειες αυτής της «μετα-αλήθειας», με χαρακτηριστικότερο γνώρισμά τους την έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που μεταλλάσσει τις κοινωνίες σε μη-κοινωνίες, δηλαδή σε συσσωματώματα μονάδων που δεν γίνονται πια κοινωνοί σε ένα κοινό σύστημα αξιών, κάτι που χαρακτήριζε μέχρι τώρα τη δημιουργία εθνικών πολιτισμών. Όπως τονίζει ο καθηγητής Ralph Keyes, στο βιβλίο του «Η εποχή μετά την αλήθεια», όταν κάποιοι «σερβίρουν τη φαντασία τους ως πραγματικότητα και την επιθυμία τους ως γεγονός, θα έρθει η στιγμή που όλοι θα αντιμετωπίζουν όλους ως το ίδιο αληθινούς και υποκριτές και η κοινωνία θα καταρρεύσει».

Μάλλον δεν είμαστε μακριά από αυτό. Το ερώτημα είναι, τί θα την υποκαταστήσει;

Γιάννης Χ. Κουριαννίδης

Διευθυντής περιοδικού «Ενδοχώρα»

endohora@yahoo.gr