Η Σοφία των Ανώριμων:  η Τυραννία των Παραλείψεων

του Επαμεινώνδα Πανά

σ. Καθηγητή Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Αναγνωρίζεται ως σημαντική η ικανότητα που πρέπει να διαθέτει μια πολιτεία να μαθαίνει γρηγορότερα, ώστε να καθίσταται ανθεκτική και αποτελεσματική. Η πολιτική του «business as usual» δεν είναι πάντοτε αποδοτική, ιδιαίτερα στους χαοτικούς καιρούς που ζούμε. Για να βελτιώσει η πολιτεία όχι μόνο το Σύστημα Υγείας, αλλά και τα υπόλοιπα συστήματα υπηρεσιών χρειάζεται να γνωρίζει τις μεταβαλλόμενες ανάγκες.  Δηλαδή, χρειάζεται η πολιτεία να υιοθετήσει μια διαδικασία μάθησης, ώστε να γνωρίζει τη σημερινή κατάσταση και να μπορεί να διαγνώσει τις επερχόμενες αλλαγές.

Δηλαδή, η πολιτεία χρειάζεται να μάθει να μαθαίνει.

Επίσης, φαίνεται ότι η πολιτεία δεν δίνει την ανάλογη προσοχή στη σημαντικότητα του ρόλου των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Η πολιτεία, για να εξειδικεύσει τις στρατηγικές και  τις πολιτικές της, εκτός από τις απόψεις των ενδιαφερομένων μερών, πρέπει να μαθαίνει από τις μελέτες και τη διεθνή εμπειρία ώστε να μπορεί να συμβιώνει με την επιταχυνόμενη τεχνολογική εξέλιξη, η οποία είναι διάσταση των μεγάλων τάσεων (Mega trends).

Aς επικεντρωθούμε σε μία συνιστώσα του Συστήματος Υγείας: Στα Κέντρα Υγείας (Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας – ΠΦΥ).

Είναι σημαντική η κατανόηση από την πολιτεία των γνώσεων και των αντιλήψεων των ιατρών που υπηρετούν στα Κέντρα Υγείας. Οι αντιλήψεις των ιατρών για τα Κέντρα Υγείας είναι κρίσιμες, γιατί βοηθούν στη διαμόρφωση πολιτικών και στην επανεξέταση καταστάσεων έτσι ώστε να βελτιωθούν τα Κέντρα Υγείας. Η τυπική μέθοδος για την εκμάθηση όσων γνωρίζουν και σκέφτονται οι γιατροί επιτυγχάνεται μέσα από μια δειγματοληπτική έρευνα.

Για να κατανοήσουμε τις αντιλήψεις των γιατρών των Κέντρων Υγείας είχαμε αναλύσει τα δεδομένα που συλλέχτηκαν στο πλαίσιο Πανεπιστημιακού  Ερευνητικού Προγράμματος «Ανάδειξη και Ενεργοποίηση του ρόλου των Κέντρων Υγείας στις τοπικές κοινωνίες» που υλοποιήθηκε με χρηματοδότηση ΕΣΠΑ και του οποίου ήμουν επιστημονικός υπεύθυνος.

Το 2014, στην σκόπιμη δειγματοληπτική έρευνα συμμετείχαν 126 γιατροί των Κέντρων Υγείας, ώστε να εξασφαλισθεί η γνώση από «μέσα» σημαντικών πληροφοριών σχετικά με την εφαρμογή και υιοθέτηση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.

Οι αντιλήψεις των γιατρών στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα, αφού από τη μία πλευρά βιώνουν καθημερινά από κοντά τις πιθανές «ασθένειες» των Κέντρων Υγείας, και από την άλλη επιδιώκουν να συμβάλλουν στη διασφάλιση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών προς τους πολίτες.

Η συμμετοχή των γιατρών με τις απόψεις τους στην αξιολόγηση των αναγκών των Κέντρων Υγείας αποτελεί το πρώτο στάδιο για τη βελτίωση όχι μόνο της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών, αλλά και για τη μείωση της ευθραυστότητας και επομένως της ανάπτυξης της ιδιότητας της αντιθραυστότητας (antifragility) κατά τον Nassim Taleb.

Από τα αποτελέσματα της έρευνας των γιατρών επιλέξαμε να παρουσιάσουμε εννέα απαντήσεις τους για να δείξουμε τη σημαντικότητα της φωνής των γιατρών των Κέντρων Υγείας.

• Πιστεύουν οι γιατροί των Κέντρων Υγείας ότι το σημερινό σύστημα οργάνωσης της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας έχει ανάγκη σημαντικών αλλαγών;

Σημειώνεται από τις απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα, ότι οι άνδρες ιατροί σε ποσοστό 97,2% (αθροιστικά: συμφωνώ απόλυτα + συμφωνώ) δηλώνουν ότι το σύστημα οργάνωσης της ΠΦΥ έχει ανάγκη σημαντικών αλλαγών.

Σε ανάλογο επίπεδο διαμορφώνονται και τα ποσοστά γυναικών γιατρών: 96,4%  που δηλώνουν ότι η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας χρειάζεται σημαντικές αλλαγές.

Για να προβεί η όποια κυβέρνηση σε μεταρρυθμίσεις στην ΠΦΥ οφείλει πρώτα να αποκτά πληροφόρηση και γνώση, δηλαδή να έχει την ικανότητα να μαθαίνει και να συγκεντρώνει τις ποικίλες αντιλήψεις αυτών, οι οποίοι είναι οι στυλοβάτες των Κέντρων Υγείας.

• Πόσο ικανοποιημένοι είναι οι γιατροί των Κέντρων Υγείας από το βιοϊατρικό τεχνολογικό εξοπλισμό των Κέντρων Υγείας;

Στην πλειονότητά τους (50,7%, αθροιστικά : πολύ δυσαρεστημένος + δυσαρεστημένος) οι άνδρες  ιατροί δηλώνουν ότι δεν είναι ικανοποιημένοι από τον βιοϊατρικό εξοπλισμό. Σημειώνεται όμως ότι το ποσοστό δυσαρέσκειας των γυναικών γιατρών εμφανίζεται να είναι μεγαλύτερο περίπου κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες (60%) από αυτό των ανδρών γιατρών.

• Ποιες είναι οι επιρροές των γιατρών των Κέντρων Υγείας στον προσανατολισμό των αλλαγών στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας;

Περίπου 7 στους 10 άνδρες γιατρούς πιστεύουν ότι έχουν μικρή επιρροή στον προσανατολισμό των αλλαγών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Ενώ, 6 στις 10 γυναίκες γιατρούς θεωρούν ότι έχουν μικρή επιρροή στις αλλαγές της ΠΦΥ.

• Είναι ικανοποιημένοι οι γιατροί των Κέντρων Υγείας από τη δυνατότητα να έχουν συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωση στο αντικείμενό τους;

Το 60% των γυναικών γιατρών παραμένει δυσαρεστημένο, γιατί δεν έχει τη δυνατότητα για συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωση στο γνωστικό αντικείμενό τους.

Το 41% των ανδρών γιατρών δηλώνει δυσαρεστημένο που δεν έχει τη δυνατότητα για συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωση.

Στη σημερινή εποχή της επιταχυνόμενης τεχνολογικής εξέλιξης ένα σημαντικό μέρος των ψηφιακών εφαρμογών επικεντρώνεται κυρίως στον χώρο της ιατρικής. Έρχεται ένα «τσουνάμι» τεχνολογικών αλλαγών στην ιατρική. Ως εκ τούτου οι γνώσεις που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ενδέχεται μετά από μερικά χρόνια να θεωρηθούν «ξεπερασμένες». Από τις απαντήσεις των γιατρών προκύπτει ότι δεν ενθαρρύνονται από την πολιτεία ώστε να συμμετέχουν ενεργά στην φιλοσοφία της δια βίου μάθησης έτσι ώστε να αναβαθμίζουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους.

Όπως ήδη αναφέραμε, ο επιταχυνόμενος ρυθμός των ψηφιακών τεχνολογιών απαιτεί από τους γιατρούς την απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων.

Ο Vinod Khosla (1955-) Βιοϊατρικός Μηχανικός και δισεκατομμυριούχος επενδυτής, θεωρεί ότι τα μεγαλύτερα προβλήματα της υγειονομικής περίθαλψης  μπορούν να λυθούν με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Αrtificial Ιntelligence).  Τονίζει μάλιστα χαρακτηριστικά ότι: «Μέχρι το 2030, το 80% της δουλειάς που κάνουν σήμερα οι γιατροί θα υλοποιείται από Μηχανές και Αλγόριθμους Μηχανικής Μάθησης, πολύ καλύτερα και πολύ φθηνότερα».

Και ο Elon Musk το διατυπώνει πολύ απλά: «Να μεταφέρουμε τη μάθηση μέσω της δια βίου μάθησης… οι δεξιότητες και η γνώση γίνονται σημασιολογικά δένδρα τα οποία με τη σειρά τους δημιουργούν νέες δεξιότητες και γνώσεις».

Η δια βίου μάθηση πρέπει να είναι υποχρεωτική, πρέπει να είναι στοιχείο της φιλοσοφίας ενός γιατρού. Πρέπει σε τακτά διαστήματα οι γιατροί να επικαιροποιούν τις δεξιότητές τους.

Οι πολίτες, οι φορολογούμενοι, οι ασθενείς, οι φτωχοί, έχουν προσδοκίες για πιο ισχυρή, ποιοτική ΠΦΥ, στην οποία η δια βίου μάθηση θα είναι ένα ισχυρό κύτταρο για να είναι κάποιος αποτελεσματικός γιατρός.

Η ανάλυση των αντιλήψεων και των στάσεων των γιατρών των Κέντρων Υγείας έδειξε ότι η πλειοψηφία των γιατρών δεν θέτει εμπόδια στην υιοθέτηση των τεχνολογικών ψηφιακών αλλαγών που συντελούνται παγκοσμίως. Αυτή η δυναμική, η οποία υφίσταται στο ιατρικό προσωπικό, είναι ικανή να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των μεγάλων τάσεων της τεχνολογίας στον χώρο της ιατρικής.

Οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις στον χώρο της υγείας στην χώρα μας δεν έχουν επιτυχημένη κατάληξη. Αυτό πιθανόν να οφείλεται στο γεγονός ότι οι κυβερνήσεις, κάνουν λανθασμένες επιλογές ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν ζητήματα ασθενών θεσμών.  Μελετώντας εκ των υστέρων και αναλύοντας τις αποκαλυπτικές απόψεις των γιατρών των Κέντρων Υγείας το 2014, δηλαδή έξι χρόνια πριν από την κρίση της πανδημίας, συμπεραίνουμε τώρα, έστω και εκ των υστέρων, ότι αν δεν είχε υποτιμηθεί η φωνή των γιατρών πιθανόν τα Κέντρα Υγείας να είχαν μεγαλύτερη ευελιξία στην αντιμετώπιση της επιδημικής κρίσης.  Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό ότι οι φτωχοί θεσμοί, οι παραλείψεις τους και η λειτουργία τους, οδηγούν σε φτωχά αποτελέσματα.

Θα πρέπει επιτέλους να σταματήσουμε να τσακωνόμαστε μεταξύ μας, ενώ αντίθετα θα πρέπει να εκπαιδεύσουμε το κοινό, τους πολίτες, στις θεμελιώδεις ηθικές αξίες, στους εθνικούς και κοινωνικούς στόχους που μας ενώνουν. Η εθνική ενότητα θα πρέπει να είναι ο κοινός παρανομαστής. Πρέπει να οραματιστούμε κάτι υψηλό για την Ελλάδα. Ο Covid-19 σε συνδυασμό με το Ουκρανικό ζήτημα θα προκαλέσει τεκτονικούς σεισμούς. Είναι πολύ δύσκολο να μπορέσουμε, χωρίς φόβο και απελπισία, να οικοδομήσουμε τη νέα Ελλάδα, η οποία θα πρέπει να είναι τελείως διαφορετική από αυτήν της Μεταπολιτευτικής Ελλάδας.

Μέχρι στιγμής το πολιτικό σύστημα δεν καλλιεργεί ούτε τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις, αλλά ούτε την ελπίδα ή τη δημιουργία λύσεων των σοβαρών οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, περιβαλλοντικών ασθενειών μας.

Οι διχαστικές – αντεθνικές πολιτικές επιλογές στη σημερινή χαοτική εποχή οδηγούν τον τόπο στον επιταχυνόμενο εντροπικό του κατήφορο.