Ο Παλαμάς και ο Κομμουνισμός

Γράφει ο Γεώργιος Διον. Κουρκούτας. Φιλόλογος-Συγγραφέας

Μία απάντηση του Εθνικού Ποιητή στον Γιάννη Κορδάτο

Ο Κωστής Παλαμάς υπήρξε για άνω του ημίσεος αιώνος μια εμβληματική μορφή των Ελληνικών Γραμμάτων. Η πρόσφατη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στο Τόκυο της Ιαπωνίας. Θύμισε σε όλους ότι υπήρξε και ο στιχουργός του «Ολυμπιακού Ύμνου», ενός ύμνου στο Αρχαίο Αθάνατο Ελληνικό Πνεύμα.

Με πλήθος έργων από την δεκαετία του 1880 έως τον θάνατό του (επί Κατοχής, το 1943) ο Παλαμάς έδωσε το «παρών» στις μεγάλες στιγμές του Ελληνισμού. Δεν φοβήθηκε να υπερασπιστεί με τόλμη την Μεγάλη Ιδέα, η οποία (ως το μοιραίο 1922) συγκινούσε την ελληνική διανόηση και απετέλεσε την αφορμή δημιουργίας μεγάλων έργων.

Ο Παλαμάς, παρά την ήττα του 1922 στην Μικρά Ασία, προειδοποιεί ότι την Ελλάδα απειλούν πολλοί κίνδυνοι. Ανάμεσά τους οι (ήδη επικρατήσαντες από το 1917 στην μεγάλη Ρωσία) Μπολσεβίκοι του Λένιν. Η προειδοποίησή του εντοπίζεται στους στίχους:

«Βοσκοί, στην μάντρα της πολιτείας οι λύκοι, οι λύκοι!

Στα όπλα, Ακρίτες! Μπροστά οι φαύλοι κι οι περιττοί,

καλαμαράδες και δημοκόποι και μπολσεβίκοι,

για λόγους άδειους ή για του ολέθρου τα έργα βαλτοί».

«Κακοποιοί ο Λένιν και ο Τρότσκι»

Οι στίχοι αυτοί προκάλεσαν την αντίδραση του Γιάννη Κορδάτου (1890-1961), που την ίδια εποχή «θα ταράξει τα ύδατα» της ιστοριογραφίας με την μαρξιστικής ερμηνείας «Κοινωνική σημασία της Επαναστάσεως του 1821». Ο καθηγητής Δημήτρης Τσάκωνας (στον β΄ τόμο της τρίτομης «Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», σελ. 821-822, εκδόσεις Γ. Λαδιά, Αθήνα 1981) γράφει για την αντίδραση του Κορδάτου στους στίχους του Παλαμά:

«Ο Κορδάτος διαμαρτυρήθηκε τότε στον Παλαμά για τον αντισοβιετισμό του. Έφυγε όμως-όπως γράφει- απογοητευμένος. Ο Παλαμάς του απάντησε ότι ¨ο Λένιν και ο Τρότσκυ, αυτοί οι κακοποιοί δαίμονες, δεν έχουν αφήσει τίποτε όρθιο. Το χάος που δημιούργησαν δεν θα βρη δικαίωση απ’ την Ιστορίᨻ.

Η καταστροφή της Ρωσίας από τους Μπολσεβίκους

Ο ίδιος ο Κορδάτος αποκαλύπτει μία συνάντηση που είχε με τον Κ. Παλαμά επί του ιδίου θέματος (στην «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», σελ. 367, που εξεδόθη το 1962) : «Η στροφή αυτή του Παλαμά πίκρανε πολλούς από τους νουμαδικούς [=φίλους της εφημερίδος Νουμάς] και τους προοδευτικούς νέους που τον τιμούσαν. Ένας από αυτούς ήταν και η ταπεινότητά μου [Ο Κορδάτος τότε ήταν 30-35 ετών και Παλαμάς άνω των 60 ετών].

Πήγα στο σπίτι του, τού έκανα λόγο για τη στάση του αυτή και παραπονέθηκα γιατί χαρακτήριζε τους μπολσεβίκους, λύκους. Του μίλησα για τη Γαλλική Επανάσταση και για τον ιστορικό ρόλο της Ρωσικής Επανάστασης. Με άκουσε με κάποια δυσφορία κι εξακολούθησε τον εξάψαλμό του.

Ορθά-κοφτά [ο Παλαμάς] μού απάντησε πως “οι μπολσεβίκοι κατέστρεψαν τη μεγάλη χώρα του Βορά. Ότι έσφαξαν και γέμισαν τη Ρωσία με πτώματα. Την έριξαν στο χάος, την ξέγραψαν από το χάρτη της πολιτισμένης Ευρώπης. Ότι έφεραν την αθλιότητα και την πείνα».

Εγκλήματα που θα καταδικάσει η Ιστορία

Ο καταιγιστικός και ειλικρινής λόγος του Κ. Παλαμά δυσαρεστεί εμφανώς τον Γ. Κορδάτο, ο οποίος συνεχίζει : «[Ο Κ. Παλαμάς] μιλούσε σαν εισαγγελέας και όχι σα στοχαστής. Επικαλέστηκε μάλιστα σα μάρτυρα και τον Γκόργκυ που τα πρώτα χρόνια της μπολσεβικικής επανάστασης στάθηκε αυστηρός επικριτής, με μια σειρά άρθρα του. Του θύμισα πάλι τη Γαλλική Επανάσταση και το αίμα που χύθηκε τότε, αλλά δεν πείστηκε. Έφυγα απογοητευμένος και λυπημένος.

Φαίνεται το κατάλαβε και ύστερα από λίγες μέρες μού έστειλε ένα γράμμα, όχι για να δικαιολογηθεί, αλλά για να με πείσει πως δεν είχα δίκιο». Και τι έγραφε ο Παλαμάς σε αυτό το ράμμα προς τον Κορδάτο (πάντα σύμφωνα με όσα παραθέτει ο τελευταίος στο πιο πάνω βιβλίο του) ; Ιδού η απάντηση.

«…. Σα νέος που είστε τα βλέπετε ρόδινα. Μιλάει η καρδιά και όχι το μυαλό…..Ξέρω πως σας λύπησα ….από τα διαβάσματα και τον ξένο τύπο μαθαίνω πως το έργο της καταστροφής δε σταμάτησε στη Ρωσία. Ο Λένιν και ο Τρόσκυ (sic), αυτοί οι κακοποιοί δαίμονες, δεν έχουν αφήσει τίποτε όρθιο. Το χάος που δημιούργησαν δε θα βρει δικαίωση από την ιστορία».

Σήμερα, με την απόσταση τόσων δεκαετιών, κατανοούμε πόσο δίκιο είχε ο Παλαμάς στην εκτίμησή του…..