Τα Χριστούγεννα του 1947, η Πρωτοχρονιά του 1948  και η Μάχη της Κόνιτσας

Γράφει ο Γεώργιος Διον. Κουρκούτας Φιλόλογος-Συγγραφέας

 Τέτοιες ημέρες, 73 χρόνια πριν…..

Από τον Μάρτιο του  1946, με την επίθεση στο Λιτόχωρο Πιερίας, «οριστικοποιείται» ως γεγονός η εμπλοκή της Ελλάδος σε μία τραγική μεταπολεμική σύγκρουση, που μέχρι το 1949 θα προκαλέσει τεράστιο αριθμό θυμάτων. Πρόκειται για την Κομμουνιστική Ανταρσία ή, κατά πολλούς ερευνητές, τον 3ο Γύρο του Εμφυλίου πολέμου της περιόδου 1943-1949.  Είναι μία αλυσίδα γεγονότων που θα πληγώσει τον Ελληνισμό. Έναν Ελληνισμό που έβγαινε τραυματισμένος από την περιπέτεια της Κατοχής. Καθοριστικό γεγονός των ετών ήταν η επίθεση στην πόλη της Κονίτσης στην Ήπειρο, από τις 25 Δεκεμβρίου 1947 έως την πρώτη εβδομάδα του 1948.

Τι είχε προηγηθεί της επιθέσεως στην Κόνιτσα;

Από τον Αύγουστο του 1947 φαινόταν πως η οριστικοποίηση της κομμουνιστικής επιθέσεως για την κατάληψη ελληνικών εδαφών, οργανωμένα και με απαίτηση εξωτερικής βοηθείας-από τα κομμουνιστικά κράτη, ήταν θέμα μηνών. Εκτελεστικό όργανο αυτής ο ηγέτης του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, που έναν χρόνο πριν είχε επιβάλει στο ΚΚΕ Αποχή από τις πρώτες μεταπολεμικές Εκλογές (απόφαση για την οποία θα κριθεί αρνητικά και μέσα στο κόμμα του, αλλά, αν σκεφτούμε τον βαθμό εξαρτήσεώς του από την Μόσχα, κατανοούμε ότι είχε λάβει «ευλογία» από το εκεί Διευθυντήριο του Ιωσήφ Στάλιν).

Τον Αύγουστο του 1947 έγινε μία ευρεία συνάντηση κομμουνιστικών αντιπροσωπειών στο Μπλέντ της Γιουγκοσλαβίας (σήμερα στην Σλοβενία). Εκεί αποφασίστηκε η ενίσχυση των κομμουνιστικών δυνάμεων στην Ελλάδα, μέσα από αποστολές εφοδίων κυρίως των Βουλγάρων, των Γιουγκοσλάβων και των Αλβανών κομμουνιστών, αλλά και των λοιπών κρατών της Ανατολικής Ευρώπης που είχαν περιέλθει σε κομμουνιστική κυριαρχία. Και αυτό θα υλοποιούνταν ως το θέρος του 1949 με τακτικές αποστολές όπλων και λοιπού εφοδιασμού προς τις δυνάμεις του ΚΚΕ. Τα Αρχεία των κρατών αυτών, που έχουν δημοσιοποιηθεί σήμερα, πιστοποιούν κραυγαλέα το παραπάνω.

Ήδη σε διεθνές επίπεδο είχε εξαγγελθεί το Δόγμα Τρούμαν και η Ελλάς αποζητούσε την ενίσχυση από τις ΗΠΑ. Από τον Σεπτέμβριο του 1947 η Κυβέρνηση Θεμιστοκλέους Σοφούλη, που εκπροσωπούσε το Κόμμα των Φιλελευθέρων, με την στήριξη του ήδη πλειοψηφούντος στην Βουλή Λαϊκού Κόμματος, υπό την ηγεσία του Ντίνου Τσαλδάρη (που είχε αναλάβει Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως), προσπάθησε να κάνει «ανοίγματα» προς τον κομμουνιστικό χώρο. Ο τελευταίος είχε ελευθερία κινήσεων, με δικά του γραφεία και εφημερίδες σε όλην την Ελλάδα, συνεχίζοντας όμως και τις ένοπλες επιθέσεις σε όλην την χώρα. Στις 23 Δεκεμβρίου 1947 θα σχηματιστεί από το ΚΚΕ «Κυβέρνηση του βουνού», με την επωνυμία «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση», κάτι που θα αναγγελθεί από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό των κομμουνιστών την επομένη. Σε αυτήν συμμετείχαν μόνο κομμουνιστικά στελέχη και αναζητούνταν ένας χώρος που αυτή θα «διοικεί» και, σε επόμενο στάδιο, θα αναγνωρίζονταν από τις κομμουνιστικές δικτατορίες της Ανατολικής Ευρώπης.

Γιατί επελέγη η Κόνιτσα;

Λίγες ώρες μετά την ανακήρυξη της «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης», με «πρωθυπουργό» τον Μάρκο Βαφειάδη (που διατηρούσε και την γενική αρχηγία των ενόπλων κομμουνιστικών μονάδων, ως επιλογή του ιδίου του Νίκου Ζαχαριάδη), ανήμερα των Χριστουγέννων του 1947,  γίνεται η γενικευμένη κομμουνιστική επίθεση στην ακριτική κωμόπολη της Κονίτσης. Περίπου 4-5.000 Κομμουνιστές, με 2 «Ταξιαρχίες», υπό την γενική καθοδήγηση του Βαφειάδη επιτίθενται στην Κόνιτσα, στην οποία έδρευαν τα 582 και 584 Τάγματα της 75ης Ταξιαρχίας υπό την Διοίκηση του Συνταγματάρχου Κωνσταντίνου Δόβα (ο οποίος την πρώτη ημέρα θα τραυματιστεί σοβαρά και θα τον αντικαταστήσει ένας άξιος Έλλην Αξιωματικός, ο Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παλλαντάς).

Η Κόνιτσα ως ακριτική περιοχή θα μπορούσε να συνδεθεί με την Αλβανία, από όπου έφθαναν εφόδια για τους κομμουνιστές. Μάλιστα, η ελπίδα του ΚΚΕ και του ιδίου του Νίκου Ζαχαριάδη ήταν πως με την κατάληψη της Κόνιτσας και την ανακήρυξή της σε πρωτεύουσα του κομμουνιστικού κράτους των «βουνών» θα αναγνωρίζονταν και η Κυβέρνηση Βαφειάδη από τις κομμουνιστικές δικτατορίες της Ανατ. Ευρώπης. Τελικά, ούτε η Κόνιτσα κατελήφθη ούτε (ως το τέλος των επιχειρήσεων το 1949) αναγνωρίστηκε το κυβερνητικό μόρφωμα του ΚΚΕ από κανένα κράτος, δείγμα της εκτιμήσεως του Στάλιν και των οπαδών του προς το ΚΚΕ, που το θεωρούσε αναλώσιμο και τους οπαδούς του «τροφή για τα κανόνια» για να κάνει τα διεθνή του παιχνίδια.

Μία σύντομη περιγραφή των μαχών

Από το πρωινό της 25ης Δεκεμβρίου 1947, όταν κτυπούν οι καμπάνες για την Θεία Λειτουργία της μεγάλης Εορτής του Χριστιανισμού, οι πρώτες ριπές όπλων και πυροβόλων των επιτιθεμένων κομμουνιστών πλήττουν την Κόνιτσα. Εντός της είναι 2 Τάγματα Πεζικού (το 582 και το 584), με έναν Λόχο στην Γέφυρα Μπουραζάνη. Ο τελευταίος Λόχος υπό τον ηρωικό Λοχαγό Βήττο Θεόδωρο θα δεχθεί θανάσιμο κτύπημα και θα εξοντωθεί. Η συγκοινωνία Κονίτσης και Ιωαννίνων θα κοπεί για ημέρες. Οι μάχες είναι σφοδρές μέρα με την μέρα.

Μέχρι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1948 θα μείνουν μόνοι τους οι υπερασπιστές της Κόνιτσας στον αγώνα τους. Το βράδυ 31 Δεκεμβρίου προς 1 Ιανουαρίου 1948 φτάσανε οι πρώτες ενισχύσεις του Πεζικού, της Χωροφυλακής και των ΛΟΚ (η Γ’ Μοίρα) και οι ελπίδες θα αναπτερωθούν. Στις 6 Ιανουαρίου 1948 οι κομμουνιστικές δυνάμεις υποχωρούν προς το αλβανικό έδαφος και την επομένη, μέσα σε περιπετειώδεις συνθήκες, επισκέπτεται την Κόνιτσα και συγχαίρει τους νικητές μαχητές της η Βασίλισσα Φρειδερίκη. Η παρουσία της Φρειδερίκης στα πεδίο των μαχών θα στρέψει το ενδιαφέρον όλων στην ακριτική αυτή περιοχή και θα αναδείξει την ίδια σε σύμβολο μαχητικότητος.

Η νίκη στην Κόνιτσα και η σημασία της

Δύο ημέρες μόλις μετά την επίθεση στην Κόνιτσα και αφού το ΚΚΕ απέβαλε το όποιο «δημοκρατικό» προσωπείο με τον σχηματισμό «κυβέρνησης του βουνού» στις 23 Δεκεμβρίου 1947, η Κυβέρνηση Σοφούλη αντελήφθη τι σήμαινε Κομμουνισμός και θα εκδώσει τον Αναγκαστικό Νόμο 509 του 1947 (που υπέγραψε στις 27 Δεκεμβρίου 1947 ο Βασιλεύς Παύλος), με τον οποίο –για πρώτη φορά στην Ελληνική Ιστορία- το ΚΚΕ και οι οργανώσεις του κηρύσσονταν παράνομες και οι οπαδοί τους διώκονταν. Ο Α.Ν. 509/1947 θα ισχύσει ως το 1974, οπότε ο Καραμανλής αυθαιρέτως θα τον καταργήσει.

Η υπόλοιπη Ελλάς, που μόλις είχε βγει από το εορταστικό 12ήμερο, συνειδητοποιεί το τι είχε γίνει και όλοι κινητοποιούνται με ευχές και δώρα για τους υπερασπιστές της Κόνιτσας. Η ήττα των κομμουνιστών (η 3η μέσα στο 1947, μετά την αποτυχία σε Γρεβενά και Μέτσοβο προηγουμένως) θα αποτελέσει θρυαλλίδα εξελίξεων. Ο Βαφειάδης θα γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος του Ζαχαριάδη και θα διωχθεί ως… ασθενής από την ηγεσία του κομμουνιστικού στρατού και το Ελληνικό κράτος θα αντιληφθεί την επικινδυνότητα της καταστάσεως και θα φανεί αποφασιστικό και ενωμένο απέναντι στην απειλή να γίνει ένα τμήμα της Ελλάδος κομμουνιστικό κρατίδιο, με τις πλάτες των Σλάβων (που ήθελαν κυριαρχία στην    Μακεδονία, με τις επιπτώσεις αυτές να τις βιώνουμε μέχρι σήμερα) και την στήριξη του Στάλιν. Το θέρος του 1949 μετά από πλήθος θυσιών ο ένοπλος αγώνας θα ολοκληρωθεί και η Ελλάς θα προσπαθήσει να σταθεί στα πόδια της, μετά από τα ερείπια της Κατοχής και της Κομμουνιστικής Ανταρσίας.