1η Απριλίου 1955 65 χρόνια από την δράση της ΕΟΚΑ. Ο Εθνικοαπελευθερωτικός – Ενωτικός Αγώνας 1955-59 των Ελλήνων της Κύπρου

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ : Γεώργιος Διον. Κουρκούτας Καθηγητής Φιλόλογος

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1955

ΤΙ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΕ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η συμμετοχή της Ελλάδος στην πλευρά των Νικητών, ύστερα από μία μεγάλη σειρά Θυσιών τόσο αμάχων όσο και Ενόπλων από την 28η Οκτωβρίου 1940 ως το τέλος του Πολέμου, είχε γεμίσει τους Έλληνες με ελπίδες και προσδοκίες για την δικαίωση προαιώνιων εθνικών δικαίων. Όλοι το ομολογούσαν και το ζητούσαν. Αυτό προσπάθησε να υπερασπιστεί η Ελλάς μετά τον Πόλεμο στις Διεθνείς συσκέψεις των Νικητών.

Όπως είναι γνωστόν, από τα τρία ζητούμενα της Ελληνικής Διεκδίκησης μόνο για τα Δωδεκάνησα (που προ της Κατοχής ήταν Ιταλοκρατούμενα ) επιτεύχθηκαν οι εθνικές προσδοκίες με την Ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα, ενώ αγνοήθηκε η επίλυση του Βορειοηπειρωτικού και της διευθέτησης των βορείων μας συνόρων προς την Βουλγαρία (που την κρίσιμη στιγμή ….πέρασε στους Νικητές). Παρέμενε όμως ένα καυτό θέμα, αυτό της Κύπρου, που η Βρετανική Κατοχή δεν επέτρεπε οποιαδήποτε διεκδίκηση από Ελληνικής πλευράς, παρά τις (ειλικρινείς ή χάριν εντυπωσιασμού) δηλώσεις των Ελλήνων Πολιτικών κατά καιρούς.

Οι Έλληνες της Κύπρου κατανόησαν ότι η ξένη εξάρτηση της κατεστραμμένης μεταπολεμικής Ελλάδος και η επικράτηση του Ψυχρού πολέμου δεν άφηναν ελπίδες συμπαράστασης της Μητέρας Ελλάδος στον Αγώνα της Κύπρου. Έτσι την δεκαετία του 1950 ξεκινά ένας δύσκολος Αγώνας των Ελλήνων της Κύπρου με στόχο την ‘Ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Τον Απρίλιο του 1955 ο αγώνας αυτός παίρνει ένοπλη μορφή εναντίον των Αποικιακών Βρετανικών Δυνάμεων με την δράση της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών ) ,κάτι που θα οδηγήσει στην μισή λύση : αυτήν της Ανεξαρτησίας της Κύπρου με όρους πολύ δυσμενείς και με κακές μελλοντικές προϋποθέσεις για διχασμό του Νησιού.

ΤΙ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΗΝ 1Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1955

Στις 15 Ιανουαρίου 1950, η Εθναρχούσα Εκκλησία της Κύπρου πραγματοποίησε Δημοψήφισμα υπό τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο Β’, στο οποίο ο Ελληνικός Κυπριακός λαός ψήφισε την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, σε ποσοστό 95,7%. Οι Άγγλοι, όμως, τήρησαν και πάλι αρνητική στάση. Στις 28 Ιουλίου 1954, ο Υφυπουργός Αποικιών, Χένρυ Χόπκινσον, ανέφερε στη Βουλή των Κοινοτήτων ότι η Κύπρος είναι περιοχή με στρατηγική αξία, και γι’ αυτό ουδέποτε θα τύχει αυτοδιάθεσης. Η Ελλάδα, με αίτησή της στον Ο.Η.Ε. το 1954 ζήτησε, από τον Οργανισμό την «Εφαρμογή της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιάθεσης των λαών, στην περίπτωσιν του λαού της Κύπρου». Στις 17 Δεκεμβρίου 1954, η Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. απέρριψε την αίτηση της Ελλάδος.

Έτσι, την 1η Απριλίου 1955 ξεκίνησε την δράση της η Ε.Ο.Κ.Α. Πολιτικός αρχηγός της υπήρξε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ’ και Στρατιωτικός ο Γεώργιος Γρίβας, με το ψευδώνυμο Διγενής. Σκοπός της Ε.Ο.Κ.Α. ήταν η απελευθέρωση της Κύπρου και η Ένωσή της με την Ελλάδα. Ο Αγώνας αγκαλιάστηκε απ’ όλον τον λαό της Κύπρου και ανέδειξε αγωνιστές, οι οποίοι με αυταπάρνηση προσέφεραν την ζωή τους στην πατρίδα, είτε πέφτοντας νεκροί στα πεδία των μαχών, είτε ξεψυχώντας από τα βασανιστήρια είτε δι’  απαγχονισμού.

Ανάλογες αγωνιστικές κινητοποιήσεις κι εκδηλώσεις γινόντουσαν και στην Ελλάδα, αντίστοιχα. Κατά την διάρκεια του Αγώνα λειτούργησε σχέδιο αποστολής όπλων, στην Κύπρο, με επιβατικά πλοία της γραμμής Πειραιά-Λεμεσού. Άλλα όπλα έφταναν με το ταχυδρομείο της Πάφου, μα κι αλλιώς. Στις 29 Ιανουαρίου 1956, ο οπλισμός της Ε.Ο.Κ.Α. εμπλουτίστηκε με 800 περίπου κυνηγετικά όπλα Ελληνοκυπρίων, τα οποία πήραν, απ’ αυτούς, μέλη της Ε.Ο.Κ.Α. Ένας άλλος τρόπος, με τον οποίο βρίσκονταν όπλα, ήταν οι επιθέσεις σε αστυνομικούς σταθμούς και από νεκρούς Άγγλους στρατιώτες. Μερικά όπλα ήταν ντόπιας κατασκευής, φτιαγμένα σε ειδικά εργαστήρια, στα οποία κατασκευάζονταν, επίσης, ωρολογιακές βόμβες, νάρκες και άλλο πολεμικό υλικό.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ

Στις 9/3/1956, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος συνελήφθη στο αεροδρόμιο Λευκωσίας, από το οποίο θα μετέβαινε στην Αθήνα, για συνομιλίες με την Ελληνική Κυβέρνηση. Την ίδια μέρα συνελήφθηκαν και οι Κύπριοι Μητροπολίτης Κερύνειας, παπα-Σταύρος Παπαγαθαγγέλου και Πολύκαρπος Ιωαννίδης. Και οι τέσσερις εξορίστηκαν στις Σεϋχέλλες. Στις 10 Μαΐου 1956, οι Μιχαλάκης Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου απαγχονίστηκαν στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας, για την δράση τους, ως μέλη της Ε.Ο.Κ.Α. Ενταφιάστηκαν στις κεντρικές φυλακές. Στον ίδιο χώρο, αργότερα, θα ταφούν άλλα έντεκα μέλη της Ε.Ο.Κ.Α. Στις 9 Αυγούστου 1956 απαγχονίζονται τρία, ακόμα, μέλη της, οι: Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ και Ιάκωβος Πατάτσος. Άλλοι τρεις αγωνιστές απαγχονίζονται στις 21 Σεπτεμβρίου, οι Μιχαήλ Κουτσόφτας, Ανδρέας Παναγίδης και Στέλιος Μαυρομάτης.

Ακολούθησε η θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου (3 Μαρτίου 1957), στην μονή Μαχαιρά, όταν οι Άγγλοι έριξαν βενζίνη κι εμπρηστικές βόμβες στο κρησφύγετο του, οπότε ο ήρωας έγινε ολοκαύτωμα. Ξημερώματα της 14ης Μαρτίου 1957 απαγχονίστηκε και ο 19χρονος Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Στις 22/10/1957, ο Χάρντινγκ υπέβαλε την παραίτησή του, κι αναχώρησε από την Κύπρο στις 4/11. Στις 3/12 ανέλαβε τα καθήκοντα του ο νέος Κυβερνήτης, Σερ Χιου Φουτ. Στις 5/7/58, οι Άγγλοι συνέλαβαν ένα παιδί, στο χωριό Αυγόρου, και πυροβόλησαν εναντίον των αμάχων του χωριού. Φονεύθηκαν οι: Παναγιώτης Ζαχαρία και Λουκία Παπαγεωργίου, έγκυος και μητέρα έξι παιδιών. Στις 2/9/1958, στο Λιοπέτρι, Άγγλοι στρατιώτες περικύκλωσαν τέσσερις αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. Οι Ανδρέας Κάρυος, Φώτης Πίττας, Ηλίας Παπακυριακού και Χρίστος Σαμαράς, έπεσαν νεκροί. Στις 19 Νοεμβρίου 1958, οι Άγγλοι σκότωσαν και τον Κυριάκο Μάτση, στο Κάτω Δίκωμο.

Κύπριοι απαγχονισθέντες υπό των Άγγλων (και ημέρα μαρτυρίου)

Μιχαήλ Καραολής, ετών 23, 10-5-56.

Ανδρέας Δημητρίου, ετών 22, 10-5-56.

Ανδρέας Ζάχος, ετών 24, 9-8-56.

Ιάκωβος Πατάτσος, ετών 22, 9-8-56.

Χαρίλαος Μιχαήλ, ετών 22, 9-8-56.

Μιχαήλ Κουτσόφτας, ετών 22, 21-9-56.

Στέλιος Μαυρομάτης, ετών 20, 21-9-56.

Ανδρέας Παναγίδης, ετών 22, 21-9-56.

Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ετών 19, 13-3-57.

ΤΟ ΠΡΩΙΝΟ ΤΗΣ 1^ης  ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1955 ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΥΜΑ

Πρώτο θύμα του Αγώνα, σκοτωμένος σε ατύχημα, καθώς προσπαθούσε, τα μεσάνυκτα της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955, να βοηθήσει τον Ανδρέα Κάρυο να προκαλέσει βραχυκύκλωμα, λίγο έξω από το Αυγόρου, για να συσκοτισθεί η Αμμόχωστος την ώρα που θα ρίχνονταν οι πρώτες βόμβες της Ε.Ο.Κ.Α., υπήρξε ο Μόδεστος Παντελή. Γεννήθηκε στο χωριό Λιοπέτρι, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 16 Δεκεμβρίου 1923.

Ο αγώνας εξερράγη στις 0.30″ το πρωί της 1^ης  Απριλίου 1955, ξημερώματα Παρασκευής. Όπως αναφέρει σε σχετικό αφιέρωμα η ιστοσελίδα «Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον» (http://www.egolpion.com/eoka.el.aspx) : «Η Κύπρος μετατράπηκε ξαφνικά σε ένα κοχλάζον ηφαίστειο που με τη φωτιά του καταύγαζε τον κόσμο και με τις υποχθόνιες δονήσεις του έσειε τα θεμέλια της γης. ‘Ήταν απίστευτο. Ο εχθρός αλαφιάστηκε. Ο λαός ένιωσε να του θερμαίνει την καρδιά η άγια φωτιά. Η νιότη πυρπολήθηκε. Τα λάβαρα των αιώνων υψώθηκαν στα κάστρα. Ολόκληρο το νησί έγινε μια απέραντη γαλανόλευκη σημαία. Κι η μπαρουτοκαπνισμένη ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε από τα πολεμικά τροπάρια του Γένους και τα εμβατήρια του ξεσηκωμού.

Εκείνη την πρώτη νύχτα χτύπησε ο Γρηγόρης Αυξεντίου με την ομάδα των Αμμοχωστιανών στην Δεκέλεια, με αποστολή να προκαλέσουν διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος και συσκότιση σ’ όλο το νησί. Ο Μάρκος Δράκος με την ομάδα “Αστραπή” ανατίναξαν τον Ραδιοφωνικό σταθμό. Άλλες ομάδες ανάλαβαν αποστολές σε προκαθορισμένα σημεία σε διάφορες περιοχές. Την αφετηρία της ιστορίας της δόξας, οριοθέτησε με την θυσία του ο πρώτος νεκρός. Ο Μόδεστος Παντελή. Ο ήρωας πέθανε από ηλεκτροπληξία ενώ επιχειρούσε να καταστρέψει τα ηλεκτροφόρα Καλώδια. Χρησιμοποίησε σχοινί που είχε υγρανθεί από τη νυχτερινή ανοιξιάτικη νοτιά. Την 1η Απριλίου 1955, η Κύπρος ξύπνησε αναστατωμένη πριν να ροδίσει η αυγή. Βγήκε στους δρόμους απορώντας. Το μυστικό της το αποκάλυψε ο Αυγερινός της ελευθερίας που μεσουράνησε μετά τις πρώτες εκρήξεις. Η πατρίδα φόρεσε τα γιορτινά της κι έκανε το σταυρό της. Το πανηγύρι του αγώνα άρχιζε. Ο άγγελος του λυτρωμού φτεροκοπούσε και μετέδιδε από πόρτα σε πόρτα το άγγελμα του ξεσηκωμού». Κι ο Διγενής κυκλοφορούσε την προκήρυξή του.

ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ

1 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1955   – Η  ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ

Με την βοήθειαν τού Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου τού Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν τού Αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μάς κατέλιπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: “‘Η τάν ή επί τάς”….

…Διεθνείς διπλωμάται, ατενίσατε το έργον σας. Είναι αίσχος εν εικοστώ αιώνι, οι λαοί να χύνουν το αίμα των διά να αποκτήσουν την λευτεριά των, το θείον αυτό δώρον, για το οποίον και εμείς επολεμήσαμεν παρά τό πλευρόν των λαών σας, και για το οποίον σείς τουλάχιστον διατείνεσθε ότι επολεμήσατε εναντίον τού ναζισμού και τού φασισμού.

Έλληνες, όπου και αν ευρίσκεσθε, ακούσατε την φωνήν μας: Εμπρός, όλοι μαζί για την λευτεριά της Κύπρου μας.

Ε.Ο.Κ.Α

Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΔΙΓΕΝΗΣ

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΤΗΣ ΕΟΚΑ ΣΤΗΝ ΗΛΕΙΑ

Ο αγώνας του 1955 δεν θα δικαιωθεί, διότι οι υποχωρήσεις της Ελληνικής Διπλωματίας σε Αθήνα και Λευκωσία θα οδηγήσουν όχι στην Ένωση, αλλά στην Ανεξαρτησία. Ο γράφων έχει συναντήσει πολλούς Ηλείους, που τότε ήταν κοντά ψυχικά στον Αγώνα της ΕΟΚΑ. Ήδη πριν το 1955 ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Πύργου πρωτοπόρος στα Εθνικά Θέματα έκανε εκπομπές στα ελληνικά και αγγλικά σε διεθνές επίπεδο για τα Δίκαια της Κύπρου, υπό την καθοδήγηση του επικεφαλής του και Προέδρου των Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Ηλείας Γεωργίου Ψαρρού. Το θέρος του 1954 ο Σύνδεσμος Εφέδρων Αξιωματικών, όπως μού είχε αφηγηθεί ο αείμνηστος Έφεδρος Αριστείδης Σηπέτας, έκανε πεζοπορία από τον Πύργο στην Αθήνα μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού, για να τονίσει ότι οι Έλληνες Έφεδροι, που στο διάστημα 1940-1949 είχαν πολεμήσει παντού, ήσαν έτοιμοι να δώσουν το αίμα τους για την Κύπρο.

Τον Απρίλιο του 1955 ξεκινά ο Αγώνας της ΕΟΚΑ. Ο μαθητής τότε, 83χρονος σήμερα, Διονύσιος Κουρκούτας θυμάται ότι μαζί με συμμαθητές των Σχολείων έκλειναν τους δρόμους στον Πύργο, συμπαριστάμενοι στον Αγώνα της ΕΟΚΑ. Ο τότε Αξιωματικός Πυροσβεστικού Σώματος Βύρων Δάβος, 93χρονος σήμερα, θυμάται τις γιγάντιες διαδηλώσεις κατά των απαγχονισμών των Ηρώων της ΕΟΚΑ στην Αθήνα, όταν όλοι οι ένστολοι, Πυροσβέστες και Αστυνομικοί, ήσαν ψυχικά με τον Κυπριακό Ελληνισμό, αλλά είχαν εντολή από την τότε Κυβέρνηση Καραμανλή να φερθούν σκληρά στους Έλληνες διαδηλωτές. Λίγο μετά έγραψε το ποίημα «Οι Αγχόνες», εις μνήμην των Ηρώων Καραολή-Δημητρίου.  Στον Πύργο ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1950 εγκαινιάστηκε μνημείο (στην Πλατεία Μεταξά στα Χαλκιάτικα Πύργου) για την ΕΟΚΑ, με την πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Πύργου Τάκη Πετρόπουλου και την παρουσία και του ιδίου του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Λίγο μετά  φτάνει στον Πύργο και ο Γεώργιος Γρίβας και αποθεώνεται από τον Λαό της Ηλείας. Η σχέση Ηλείας και Κύπρου θα συνεχιστεί και το 1974, όταν 130 Ηλείοι θα πολεμήσουν τον Αττίλα και περίπου 15 από αυτούς θα πέσουν ηρωικά ή θα είναι αγνοούμενοι…..