Eλευθερία ίσον ευθύνη

γράφει ο Δρ. Δημήτρης Γκίκας*

Η αδυναμία μας ως λαός να αντιληφθούμε το μέγεθος της κρίσης και των όσων συμβαίνουν πλέον στη «γειτονιά» μας οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην αποποίηση των ευθυνών μας και του ρόλου μας, σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό (πολιτικό) επίπεδο. «Τι με νοιάζει εμένα που οι Τούρκοι επιτίθενται στους Κούρδους;» – «Εγώ φταίω για την οικονομική υποδούλωση;» – «Γιατί να με απασχολεί που τα Σκόπια ονομάστηκαν Βόρεια Μακεδονία;».

Η ελευθερία, ατομική ή πολιτική, εξαρτάται από τη συνειδητοποίηση των ευθυνών και του ρόλου που ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί έχουν για να τη διαφυλάξουν ή να την αποκτήσουν.

Αν τέτοια στάση ζωής έκανε την εμφάνισή της σε άλλες στιγμές της ιστορίας μας, ο ελληνικός λαός απλώς δεν θα υπήρχε. Τι ένοιαζε, δηλαδή τους παππούδες μας που ζούσαν στη Θεσσαλία η Μακεδονία ή η Κρήτη που ήταν κάτω από τουρκικό ζυγό; Γιατί θα έπρεπε να απασχολεί τον Έλληνα που ζούσε στην Πελοπόννησο η τύχη των Επτανήσων; Γιατί οι απόδημοι Έλληνες έπρεπε να ενδιαφερθούν για την τύχη της Ελλάδας, αφού αυτοί μια χαρά ζούσαν σε άλλες χώρες, είχαν κάνει περιουσίες, είχαν εξασφαλίσει έστω τα προς το ζην;

Η αίσθηση της ευθύνης είναι δυσβάσταχτη. Οι υπαρξιστές το είχαν αντιληφθεί αυτό. Ο Ζαν – Πολ Σάρτρ θεωρούσε ότι το σύμπαν είναι ακαθόριστο. Αυτό προσφέρει στον άνθρωπο τεράστια περιθώρια ελευθερίας, προκαλεί, όμως και απίστευτη απόγνωση. Η αντίληψη της ελευθερίας απαιτεί τεράστιο ηθικό βάρος, γιγάντια αίσθηση ευθύνης κι ο άνθρωπος αισθάνεται ναυτία μπροστά στο μέγεθός τους.

Όμως, ο ελληνικός λαός έδειξε ότι είχε κάποτε τα κότσια και το ηθικό ανάστημα αυτή την άβυσσο να την κοιτάξει στα μάτια, να αναλογιστεί την ευθύνη του και να πράξει ανάλογα. Πρόκρινε την αυτοθυσία, την ανάληψη αγώνων που έμοιαζαν ακατόρθωτοι, τη γενναιότητα και τη θέληση.

Σήμερα; Σήμερα κυριαρχεί μια αίσθηση συλλογικής ραθυμίας. Δεν θέλουμε την ιστορική ευθύνη, αποποιούμαστε τη γενναιότητα, λοιδωρούμε τη θέληση, αποκαλούμε ακραία την αντίληψη ότι η ελευθερία χρειάζεται συνεχή επαγρύπνηση κι ότι μια περίοδος ευημερίας δεν είναι κάτι μόνιμο, ότι ενδέχεται να ξαναχρειαστεί να σηκώσουμε ανάστημα – ατομικό και συλλογικό.

Σε λίγες ημέρες θα γιορτάσουμε πάλι την επέτειο του ’40. Μια επέτειο που θα έπρεπε να συνιστά συνεχή υπενθύμιση της αδιάκοπης ευθύνης που έχουμε ως λαός και ως ελεύθεροι άνθρωποι να διαφυλάττουμε Θερμοπύλες. Κι όμως, αυτές οι επέτειοι έχουν χάσει πια τη σημασία τους, έχουν ευτελιστεί σε ντροπιαστικό βαθμό. Η κατάντια αυτή είναι ευθύνη όλων μας.

Η επέτειος του ’40 είναι μια υπενθύμιση του πόσο αλλάξαμε προς το χειρότερο. Μπροστά στο ενδεχόμενο να ξαναχρειαστεί να πολεμήσουμε, ίσως με άλλο τρόπο και με άλλα μέσα, δειλιάζουμε. Μπροστά στην άβυσσο της ευθύνης που απαιτεί η ελευθερία στεκόμαστε πλέον αδρανείς, αήθεις, έντρομοι…

*ο Δρ. Δημήτρης Γκίκας

είναι Διδάκτωρ Πολιτικής και Αισθητικής Φιλοσοφίας